Bộ sưu tập
Tam đa 三多 và ngũ phúc 五福 là hai công thức quy kết ngắn gọn quan niệm bình dân về ước vọng hạnh phúc đời này.
Ngũ phúc (năm điều phước) là: phú (giàu), quý (sang), thọ (sống lâu), khang (mạnh khoẻ), và ninh (an toàn).
Tam đa (ba cái nhiều) là tài 財 (tiền), lộc 祿 (ơn vua), và tử tôn 子孫 (con cháu). Một lối sắp xếp khác là tử子(con trai), tài tài 財 (tiền), và thọ 壽 (sống lâu). Tuy nhiên cách gọi phổ biến nhất vẫn là: phúc hoặc phước (những sự tốt lành), lộc (ơn vua, ơn trời đất), và thọ (sống lâu). Chủ Tam đa là Tam tinh: Phúc tinh, Lộc tinh, Thọ tinh.
Tam tinh cao chiếu
Theo tài liệu trong sách Dân gian thần tượng thì Phúc thần 福神 hay Phúc tinh 福星 là Tuế tinh 歲星 (sao Thái tuế chủ về năm) trong 28 tinh tòa, tức Mộc tinh, 12 năm quay hết một vòng quanh mặt trời. Nhân cách hóa sao này là thứ sử ở Đạo Châu là Dương Thành vì xin vua tha thuế cho dân nên được gọi là Phúc thần của địa phương, sau lan ra toàn quốc.
Phúc Tinh (tượng gỗ đời Thanh)
Còn Lộc thần 祿神 là do Lộc tinh 祿星– căn cứ vào bộ Sử kí do Tư Mã Thiên
司馬遷
soạn cách đây 2000 năm là "Thiên quan thư - 天官書" thì Lộc tinh là vì sao thứ 6 trong tinh toà Văn xương quan - 文昌官, chưởng quản về công danh lợi lộc. Nhân cách hoá là Trương Viễn Tiêu là người sống đời Ngũ đại ở Mi sơn tỉnh Tứ Xuyên, tu tiên đắc đạo ở núi Thanh Thành, trừ được tai hoạ cho dân. Đến đời Tần thì kiến tạo "Thọ Tinh từ" ở thành đô để thờ phụng. Có thuyết khác lại cho rằng thần tượng "Trương tiên tống tử 張仙送子"là Hậu Thục Hoàng đế tên là Mạnh Sưởng bên cạnh tượng thờ có một em bé để ban con cho người cầu xin.
Thọ tinh 壽星, đời cổ có hai nghĩa: một chỉ tinh tú trên trời thuộc Nhị thập bát tú 二十八宿, tức sao Giác 角 và Cang 亢ở phương Đông; một chỉ sao Nam cực lão nhân 南極老人 ở Tây cung. Nghĩa thứ nhất chỉ dùng trong thiên văn học, chẳng qua vì đó là sao đứng đầu các sao nên có tên là Thọ. Còn đến đời Tần và sau đó dựng nên các miếu thờ Thọ tinh thì đây là Nam cực lão nhân. Hình tượng Thọ tinh được thờ gần đây đều có dáng một ông tóc trắng, chống cây trượng cong queo với trán cao đầu dài.
Thọ tinh - Nam cực lão nhân
Trong khoa tử vi tướng mệnh có thuât ngữ “Thọ tinh bổn mệnh” là ý chỉ bổn mệnh một người thuộc năm tháng ngày theo can chi 60 Giáp Tí. Người ta sùng bái tế lễ Thọ tinh trong ngày bổn mệnh ấy để cầu bình an. Người ta cho rằng Thọ tinh xuất hiện thì thiên hạ thái bình, nếu không thì có đao binh nên từ đời Chu, đời Tần nhà nước đều chủ trì điển lễ trọng đại tế tự, mãi tới đời Minh mới không có quy định đó. Thọ tinh nhân cách hoá là một ông già tức Nam cực tiên ông, mắt mi từ thiện, đầu hói và nhọn, râu dài, cầm gậy và trái đào.
Nếu giàu có là giấc mơ của mọi người, nhất là nông dân, thì quan lộc công danh là giấc mơ của toàn thể lớp người học trò sĩ tử, và sống lâu là hi vọng của toàn thể loài người. Nói chung ước mơ của dân gian là từ ngàn xưa, sự nhân cách hoá và gán ghép cho các nhân vật lịch sử là về sau, với chủ ý kiểm soát của triều đình phong kiến hoặc tô vẽ của giới văn nhân nho sĩ áp đặt lên dục vọng hồn nhiên của nhân dân.
Phúc Lộc Thọ là những nguyện vọng của người dân xuyên qua suốt lịch sử nên có giá trị của những biểu tượng hoặc nói theo tâm lí chiều sâu của Carl Gustav Jung thì đó là những sơ tượng, những nguyên mẫu (archetypes) của con người đại đồng ở muôn thuở muôn nơi. Qua quan niệm hoàng đế hay quân vương là người cai quản chư thần và có thể dùng bằng sắc để phong thần trong toàn quốc. Các quan niệm này do đó bị lịch sử hóa và nhân cách hóa thành những nhà tu đạo giáo đắc đạo thành tiên hoặc những văn quan, võ tướng chịu sự sai phái của thiên tử. Cung điện trên trời của Ngọc hoàng Thượng đế và thập điện Diêm vương dưới địa phủ đều chỉ là phóng chiếu theo mô thức của triều đình phong kiến mà thôi. Qua trên 2500 năm của lịch sử thành văn, những biểu tượng và nguyên mẫu ấy mang một lớp sơn phết của phong kiến nhưng cốt lõi vẫn là những khát vọng có thực và tha thiết của con người.
Tính tượng trưng của các biểu tượng còn có thể thấy trong cách hài âm: Phúc là điều lành, hài âm với phúc là bụng (to), với bức là con dơi. Chữ phúc còn được dán ngược tại cửa nhà để quan trên trời trông xuống thuận chiều mà ban bố.
Lộc là ân thánh của trời đất, triều đình hài thanh với lộc là hươu nai, hoặc lộc là chồi non nên giao thừa và ngày tết dân chúng có tục lệ đi hái lộc tức cành cây non và đến đình chùa miếu xin ban ơn.
Thọ là sống lâu nên hình ảnh vị tiên ông râu dài cầm trái đào, đầu hói và cây gậy.
Vạn thọ ngũ phúc
Như thế chúng ta thấy rằng Tam đa hay Tam tinh chỉ là sự rút gọn của Ngũ phúc. Hai thành tố bị giản lược là khang và ninh tức là sức khoẻ và an toàn có thể nhập vào với thành tố thọ vì phải có sức khỏe thì mới sống lâu được, và có lộc thì sẽ có yên lành.
Quan niệm phúc (tốt lành) gần như lại mở rộng đến mức độc chiếm, đi tiên phong trước cả lộc và thọ, vì tốt lành là phải có cả sang cả sống lâu.
Quan niệm lộc chuyển hóa từ ơn mưa móc của trời đất tự nhiên, của thần thánh, sang triều đình quân chủ, rồi trở thành lương bổng triều đình, địa vị xã hội, giai cấp kinh tế.
Quan niệm thọ có tính cách cá nhân cũng dần dà thay thế cho quan niệm về tử tôn tức là có con trai và cháu trai đích tôn nối dõi khi chế độ gia trưởng và đạo hiếu giảm bớt tính cách độc tôn chuyên trị. Sống lâu là hưởng thụ tuổi trời trong đời mình. Có con trai và cháu đích tôn nối dõi là kéo dài thọ mạng của họ hàng, dòng giống.
Nguồn: blog Vương Nguyên
__________________