Tình Ca Giáo Viên Miền Núi

*** Chương XXII ***


Tôi đã thức thật khuya đọc gần hết nửa tập nhật ký của Nhung. Nàng bạo thật, dám để tôi đọc hết cả tâm tình ý nghĩ của nàng. Tôi đã định đọc hết nhưng đêm đã quá khuya, đành tắt đèn leo lên giường ngủ vì tôi còn nhiều chuyện phải làm ngày hôm saụ Tôi nằm trằn trọc suy nghĩ mông lung không biết thiếp đi tự lúc nào.

Khi thức dậy thì trời đã sáng hẳn và mọi người trong Phòng Giáo Dục đã chuẩn bị ăn sáng. Tôi xúc miệng vội vàng rồi xuống phòng ăn. Vừa bước vào thì mọi người đã nhao nhao:

"Sao đêm qua thức suốt đêm hay khóc nhớ người yêu ở thị xã mà mắt sưng sưng vậy?" Chị Chức hỏi.

"Lại muốn về thị xã phải không? Những người yêu nhau đâu muốn rời nhau bao giờ!"

Tôi chỉ cười trừ, kéo ghế ngồi vào bàn. Tối qua sau bữa ăn tối anh Nhật, anh Ít và tôi đã bàn thảo một kế hoạch chung, tôi đã nói với anh Nhật cho tôi hai tuần để soạn thảo chương trình huấn luyện chi tiết hơn để hướng dẫn các giáo viên mới. Trong thời gian đó, tôi và anh Ít đi một số làng xã khác nhau để kêu gọi những người biết chữ Jrai để dự vào khoá huấn luyện sắp tới. Nhà anh Ít làng Thượng sát thị xã Pleiku nơi có rất nhiều người Thượng đã đi học ở các trường người Kinh trước năm 1975 nên anh sẽ về đó và các xã lân cận để chiêu tập giáo viên mới. Còn tôi sẽ phụ trách các làng xã phiá Tâỵ Tôi thưa với anh Nhật là tôi sẽ chọn làng Ea Rông làm trụ sở của tôi chừng 10 ngày để đi tới các làng xã lân cận, để cần gì thì anh Nhật có thể liên lạc với tôi ở đó. Còn tuần cuối cùng anh Nhật, anh Ít và tôi sẽ chọn lọc các người Thượng có thể làm giáo viên và thông qua dạng cuối cùng của chương trình huấn luyện cho phù hợp với chỉ tiêu và phương án hoạt động của Phòng Giáo Dục.

Tôi cũng xin phép anh Nhật chuyển thầy Đoàn về dạy thế cô Liễu một tuần để cô Liễu về phép như tôi đã hứa. Phần tôi, tôi sẽ thế thầy Đoàn dạy học mỗi tối, nên không có gì trở ngại, còn ban ngày tôi sẽ đi liên lạc các nơi mà tôi biết có người khả năng để thu dụng làm giáo viên cũng như soạn thảo chương trình huấn luyện. Anh Nhật cũng dễ dãi nói, "Cậu tính sao cho kế hoạch thành công là được rồi, còn mấy chuyện nhỏ cậu tự lo, không phải thưa trình gì hết!"

Bữa ăn sáng thật vui, ai cũng hỏi chuyện thị xã, chuyện tôi và Nhung. Tôi trả lời kỹ lưỡng về những gì tôi có thể nói mà không sợ trục trặc sau này, còn những vấn đề tế nhị liên quan tới Nhung và những người khác tôi chỉ trả lời cho qua, nửa kín nửa mở, vô thưởng vô phạt. Tôi cũng báo với chị Chức là từ trưa nay tôi sẽ không ăn cơm ở Phòng Giáo Dục nữa vì tôi phải đi công tác các làng xã khoảng hai tuần. Anh Nhật gật đầu vì anh đã biết từ đêm qua. Anh nhìn anh Ít, hỏi:

- Còn ông Ít, chừng nào định đi?

Anh Ít trả lời:

- Ngày mai anh, tôi còn cần làm xong một số chuyện trước khi đi.

- Ông ráng lên nhé, kỳ này gánh nặng nằm trên vai ông và cậu Quang đó.

- Anh và Quang chỉ đâu tôi đánh đó, tôi không quen với chức vụ nặng đâụ

- Kệ đi, ông Ít ạ! Làm việc gì rồi cũng quen, ông ráng lên! Không chừng Phòng Giáo Dục có thể thêm một phó phòng đặc trách Bổ Túc Văn Hoá cho người dân tộc. Chức đó phải giao cho ông.

Mọi người nhình anh Ít kinh ngạc, chỉ riêng anh Nhật và tôi thì đã biết là bên huyện uỷ đã đồng ý rồi, chỉ còn chờ tỉnh ủy đồng ý thôi, mà về người Thượng thì không ai trong huyện có khả năng hơn anh Ít dù anh ít nói. Cũng may mà anh đã là đảng viên một năm rồi nên phần lý lịch cũng không đến nỗi nào.

Muốn trở thành một đoàn viên thanh niên cộng sản, ứng viên phải có lý lịch tương đối trong sạch dưới mắt cộng sản và có hai đoàn viên đề nghị sau khi đã làm đối tượng đoàn ít nhất một năm. Trong thời gian làm đối tượng đoàn, ứng viên phải triệt để thi hành những công tác mà Đoàn giao phó. Để trở thành đảng viên, ứng viên phải là đoàn viên thanh niên cộng sản ít nhất ba năm, và được hai đảng viên bảo hộ để trở thành đối tượng đảng ít nhất một năm. Đối tượng đảng được đi họp những phiên họp phóng khoáng của Đảng và thi hành những công tác Đảng giao phó. Sau một năm là đối tượng đảng, ứng viên đó sẽ được các đảng viên truy xét và quyết định riêng trong một cuộc họp đặc biệt. Có những người chỉ làm đối tượng đảng gần nửa một đời người vì gia đình còn có những vết nhơ lý lịch hay vì một lý do nào đó.

Trường hợp anh Ít tôi không rành vì anh cũng không nói nhiều về anh và anh đã là đảng viên trước khi tôi lên công tác trên huyện. Dù có là đảng viên hay không, anh Ít đối với tôi thật xứng đáng là người anh. Tôi mang ơn anh Ít rất nhiều. Trong bao nhiêu lần nói chuyện, anh không hề mang tư tưởng chính trị ra nhồi sọ tôi. Nếu tôi không biết anh, tôi có thể xem anh như là người quốc gia nữa. Tôi cũng biết thời gian đầu nhà cầm quyền mới rất cần những người cộng tác nên thể lệ có thể lỏng lẻo một tí. Với ai thì không biết, chứ với tôi, tôi rất mong anh Ít giữ chức vụ Phó Phòng Giáo Dục lo về Thượng vụ vì còn ai rành rẽ người Thượng và nhu cầu người Thượng như chính người Thượng.

Ăn xong tôi xuống bếp lãnh tiêu chuẩn gạo cho 2 tuần. Chị Chức đong gạo cho tôi, dịu dàng nói: "Em mới về thị xã lên chưa được nghỉ ngơi sao lại vội vàng đi xa rồỉ"

Tôi cười, " Chị đừng lo, em đi em lại về! Hơn nữa, em thích sống trong làng để học hỏi những điều hay nơi người Thượng mà! Ở đây gần mặt trời, nóng lắm!"

- Cái thằng khỉ, anh Nhật là mặt trời sao? Chị mách lại với anh Nhật bây giờ?

Tôi trả lời một cách tỉnh queo:

- Anh Nhật không phải là mặt trời, thì chị không phải mặt trăng! Không phải là chị ỷ giữ chức chị nuôi, nấu gì em phải ăn nấy sao?

- Khỉ quá, chị sợ em rồị Mà đi vào làng em nhớ ăn uống cẩn thận.

- Chị đừng lo, chị ở lại, lo tưới rau và cho gà ăn giùm em. Có lấy bao nhiêu trứng, nhớ ghi vào sổ để trả nợ cho em sau này đó nha!

- Này bộ tính làm tiền đó hở? Chứ xưa nay em lấy trứng đãi cả phòng có ghi sổ bao giờ đâu?

- Trước khác, bây giờ khác, không được sao?

- Ừ chị ghi sổ cho, may ra anh Nhật cảm động cho em về thị xã nhiều hơn để thăm người yêu mới? Mà còn cô Du thì sao?

Tôi ngẩng mặt xoay qua chỗ khác tránh cái nhìn soi mói của chị Chức, nói bâng quơ:

- Chuyện tương lai rồi tương lai sẽ biết! Chị lo làm gì! Sợ phải mua quà cưới cho em ho*? ?

- Chao ơi, em lại bí mật cả với chị à? Nhà nghèo, nhưng quà cưới thì có bao nhiêu!

- Nhớ đó nha, tới lúc đó chị đừng kiếu là bận này bận nọ.

Tôi lên làng Kờ Mông gặp cô Liễu ngay sau đó. Cô Liễu mừng lắm, vì cô chỉ hy vọng được nghỉ ba ngày, tôi lại cho cô đi tới gần một tuần. Tôi dặn kỹ càng:

- Tối nay Liễu dạy và bảo với dân làng là thầy Đoàn sẽ tới đây dạy thế Liễu khoảng một tuần vì Liễu được phép về thăm gia đình. Sáng mai Liễu có thể ra xe đi về trước khi anh Đoàn tới đâỵ Anh Đoàn đã biết nhà Liễu rồi, Liễu nhớ xin phép chủ nhà là anh Đoàn sẽ ở nhà Liễu ở.

- Được mà, Liễu sẽ không quên đâu!

- À Liễu nhớ hỏi ai biết viết tiếng Thượng, nhớ lên Phòng Giáo Dục gặp anh Nhật, hoặc anh Ít, hay Quang nhé! Phòng đang cần tuyển dụng những người biết đọc và viết tiếng Thượng đó!

- Anh Quang ở lại ăn trưa với Liễu nha!

- Thôi để lúc khác đi, hôm nọ bạn của Quang đã ăn nhờ ở đậu nhà Liễu, lương thực cũng cạn rồi mà.

Tôi mở bao lô định lấy ít đồ cho cô Liễu thì cô Liễu chặn lại:

- Anh Quang đừng làm thế nha, Liễu được về năm ngày là vui lắm rồị Liễu mua thêm lương thực được mà.

- Được, Liễu nói thế thì thôi. Giờ Quang phải đi vào các làng khác trước khi họ đi làm rẫỵ

Tôi đi vội vã tới các thôn trưởng ở các làng lân cận, trình bày sơ qua kế hoạch tương lai với sự kêu gọi các thôn trưởng đề nghị và tuyển chọn những người Thượng có khả năng để được huấn luyện vào khóa đào tạo giáo viên cấp tốc sắp tớị Họ mừng lắm vì cảm thấy Phòng Giáo Dục thực sự quan tâm tới người Thượng, sẵn sàng dạy chữ viết của tiếng mẹ đẻ của họ chứ không phải chỉ áp đặt ngôn ngữ của người Kinh. Hiện giờ công việc gấp rút nên tôi cũng không phải phân trần hay đi sâu vào chính trị nên tôi chỉ trình bày nhu cầu cần thiết thôi, không muốn dính líu với những giây mơ rễ má khác.

Làng cuối cùng mà tôi tới hôm đó là làng Ea Blang nơi cô Du, thầy Phong và thầy Đoàn dạỵ Tôi biết trong làng này có ba người Thượng rất có khả năng và tôi quyết tâm thu phục ba người này, để dạy ngay tại làng của họ hay những làng gần đó. Trên đường đi tới làng tôi đã tìm đủ mọi lý do để thuyết phục họ cũng như đủ mọi lý do để nói chuyện với cô Dụ Nghĩ tới cuộc đàm thoại hôm qua với Du, tôi thấy e ngại quá! Con gái lúc giận cứ trả lời nhát gừng cộc lốc thì con trai dù có tài mấy cũng tìm không ra câu chuyện để nóị Nếu người con gái chịu nói một chút thì mọi việc cũng dễ dàng, việc phân trần việc gì dù rắc rối khó khăn đến đâu cũng không đến nỗi khó để không thể tháo cởi được. Còn cứ nhát gừng thì tôi đành bó taỵ Tôi đâu biết tình cảm trai gái gay go đến thế!

Trước khi đọc nhật ký của Nhung, tôi biết lòng tôi nghiêng hẳn về Du. Bây giờ, tôi bỗng bâng khuâng vì tôi biết Nhung thương tôi lắm. Trước đây tôi chỉ biết Nhung có cảm tình với tôi thôi, nhưng không ngờ tình cảm nàng dành cho tôi sâu đậm hơn tôi tưởng. Tôi không hiểu đó là diễm phước hay bạc phước cho tôi vì tôi sợ mang tiếng đào hoa lắm. Khi tôi tình nguyện đứng mũi chịu sào cho Nhung chẳng qua là để tránh lao lung tù tội cho Nhung, tôi và những người liên quan thôi, chứ không nghĩ tới những phiền phức bất ngờ.

Cái bất ngờ đã đến. Trái tim tôi do dự trước hai người con gái đều dễ thương và có cảm tình với tôi. Có phải tôi tham lam đâu! Lúc còn đi học, tôi đã dàn xếp để Nhung với Hải, bạn thân của tôi hồi đó, đi chơi với nhau. Còn tôi lúc bấy giờ chỉ xem Nhung như bạn thân. Thực ra thì lúc đó tôi có hề biết tình yêu trai gái là gì: tôi mải bận rộn với trường lớp và công việc ở gia đình. Hơn nữa mộng ước của tôi là phải học xong đại học rồi mới tính chuyện sau nàỵ

Phải chăng thời gian cô đơn trên rừng núi cao nguyên đã làm trái tim tôi mềm yếu hay là tôi đã thực sự trưởng thành, đã khiến tôi giống như những thanh niên khác biết rộn ràng, biết yêu thương, biết cua gái, biết nhớ nhung ... Tuổi mười tám là tuổi biết cập ke^. Ở xóm tôi bao nhiêu thanh niên thiếu nữ bỏ học nửa chừng để lấy vợ khi cách mạng vào vì họ sợ thanh niên độc thân phải đi nghĩa vụ xa, thiếu nữ thì sợ phải bắt làm vợ bộ đội hay thương binh. Bây giờ có người đã có con rồI. Một cuộc sống an phận dù nheo nhóc. Còn tôi vẫn ôm một giấc mộng xa vời, tôi vẫn muốn trở lại đại học sau hai năm hoàn thành nhiệm vụ Xoá Nạn Mù Chữ.

Liệu Du hay Nhung có thể chờ đợi tôi được 4 năm không? Tôi không thể yêu người ta rồi bắt người ta chờ 4 năm nếu người ta thực sự không thể chờ 4 năm. Cưới vợ thì cưới liền tay, chớ để lâu ngày có kẻ dèm phA. Ca dao đã rành rành ra đó. Tôi nghĩ mà cảm phục chuyện tình của ông Vương Hồng Sển và bà Năm Sa đéc. Theo như thầy tôi nói, ông Vương Hồng Sển đã theo đuổi bà Năm Sa Đéc tới 20 năm. Tôi chỉ mong tình cảm của tôi với người yêu của tôi kéo dài 4 , 5 năm qua lại trước khi tình yêu đó thăng hoa thành tình vợ chồng.

Từ trước tới giờ mọi việc đều đến với tôi một cách tự nhiên và dễ dàng. Chuyện tôi tình cờ gặp lại Nhung và ra tay nghĩa hiệp giúp các bạn Nhung đã đổi thay cuộc sống thường ngày của tôI. Có phải đó là định mệnh đã giúp tôi trưởng thành thực sự, đã khiến tôi phải do dự bâng khuâng trước ngưỡng cửa tình yêu và hôn nhân, trước công việc trước mắt và ước mộng tương laị

Tôi biết tôi đang ở tình trạng phức tạp lắm. Tôi sẽ không thể nào chấp nhận bước vào hôn nhân một cách mù quáng, hay an phận cha mẹ đặt đâu con ngồi đó. Với tôi, tình yêu phải có giữa đôi trai gáI. Với tôi, người con trai con gái phải đạt được giấc mộng của mình. Liệu Du hay Nhung có thể hiểu lòng tôi tường tận như tôi hiểu tôi không?

Nếu Du cho tôi một cơ hội, tôi có thể bộc bạch hết tâm hồn tôi như Nhung đã làm với tập nhật ký của nàng. Tôi không viết nhật ký đều đặn, tôi chỉ viết tóm tắt những điều tôi phải làm, và tóm lược những gì tôi đã thi hành được. Trong tập vở của tôi, chỉ có những chuyện nhỏ tôi sưu tầm, có ít nét vẽ bằng bút chì phác hoạ những khuôn mặt của những người tôi đã gặp và cần nhớ tên, những câu tiếng Thượng mà tôi thích như những câu đố, câu ca dao, thành ngữ. Tôi là người ham hoạt động hơn là ngồi viết lách, nhất là viết nhật ký như Nhung thì tôi chịu thua. Nàng trung thành viết từng ngày với đầy đủ chi tiết. Tôi không muốn dấu Du chuyện tôi và Nhung, nhưng tôi không muốn tiết lộ những bí mật của Nhung, cũng như chuyện vượt biên của nàng và các bạn của nàng. Tôi chỉ có thể thố lộ những gì ở trong tâm hồn tôi, chứ không thể cho Du biết những gì trong nhật ký của Nhung hay những gì liên quan tới Nhung. Nhưng nếu không giải thích rõ thì Du sẽ cho tôi là giả dốị Thật là khó giải quyết. Tôi đành nhắm mắt để định mệnh định đoạt, chuyện gì phải xảy ra sẽ xảy rạ

Phó mặc cho số mệnh! Tôi nhủ lòng và mạnh dạn đi tới làng Ea Blang trước khi hoàng hôn phủ xuống. Đêm nay tôi sẽ ngủ tại làng này, nói chuyện với dân làng khi họ tới học với thầy Đoàn, thuyết phục ba người thanh niên biết chữ Jrai để họ làm giáo viên, nói chuyện với Du. May ra Du sẽ hiểu tôi, may ra tôi sẽ có một số giáo viên mới, may ra cuộc đời tôi đỡ phức tạp hơn!




:::: Chương XXIII ::::

Tình Ca Giáo Viên Miền Núi



Khi tôi tới làng Ea Blang, bao nhiêu lời tôi dự định nói với Du trở thành vô ích. Tôi chưng hửng khi nghe thầy Phong nói Du đã ra xe về thị xã trưa nay và thầy phải gộp các lớp của Du lại với các lớp của thầỵ Tôi hỏi:

-- Anh biết chừng nào Du trở lại không?
-- Du trở lại khoảng 4 ngày nữa! Hôm qua Quang nói gì mà sáng nay Du nằng nặc đòi về?
-- Quang có nói gì đâu! Tại anh cả đó, đang không nói chuyện Quang đưa Nhung và các bạn Nhung về làm gì!

Thầy Phong cười, nhìn đăm đăm tôi, rồi hỏi:
-- Trong hai người Quang chọn ai?
-- Người chứ có phải đồ đạc đâu mà chọn. Cả hai người đều là bạn của Quang.
-- Bắt cá hai tay không được đâu Quang à!

Tôi bực tức trả lời:
-- Quang có bắt cá hai tay bao giờ! Bộ anh tính tán cô Nhung thật sao? Anh làm hại cô Hương chưa đủ ho*??

Vừa nói xong, tôi biết tôi lỡ lời. Thầy Phong nhìn tôi hằn học:
-- Quang nghe ai mà nói thế? Chuyện riêng của tôi để tôi lo. Quang mà nói cô Du là biết tay tôi!
-- Anh quên cô Hương là bạn thân của Du sao? Cô Hương khóc lóc kể cho Du khi có mặt Quang ở đó.

Thầy Phong tức giận chửi thề rồi nói:
-- Đúng là con gái!

Tôi rủa thầm, "Đúng là Sở Khanh thì có!" nhưng lặng yên. Con gái thực sự khó hiểu như cô Hương và Du đó. Cô Hương thì kể lể chuyện riêng của nàng với Du khi có mặt tôi ở đó còn Du thì lầm lì chẳng cho tôi một cơ hội nào để phân trần, bây giờ lại về, không nói tôi một tiếng hôm qua.

Tôi chào thầy Phong rồi ghé lại nhà thầy Phú. Thầy đi vắng, có lẽ đi tắm dưới vọt nước. Tôi bỏ ba lô vào góc nhà, lấy khăn tắm và đồ thay, rồi ghé qua bên chỗ chủ nhà, xem có cần gùi thêm nước không. Tôi lấy các trái bầu cạn nước bỏ vào gùi, rồi ôm khăn và đồ tắm đi xuống vọt nước.

Làng Thượng nào cũng có vọt nước cho nước uống và sinh hoạt hằng ngàỵ Họ chưa biết đào giếng, mà có đào chắc giếng cũng sâu vì làng thường toạ lạc trên đồị Đồi thấp thì còn đỡ, gặp phải đồi cao, phải đi cả một cây số mới tới. Đường từ làng xuống suối thường rộng rãi hơn đường mòn. hai người có thể đi song song, còn đường mòn chỉ đi hàng một mà thôi. Nói chuyện thì cũng phải nói to vì người đi trước người đi sau xếp hàng một như chơi rồng rắn lên câỵ

Tôi có một cái thú khi gùi nước là không cảm thấy thừa thãi khi đi xuống suối. Tôi có thể đi thong thả nói chuyện hoà đồng với mọi người. Nếu đi không tay chân cảm thấy thế nào ấy, nhất là người đi trước và người đi sau đều là đàn bà con gái gùi nước. Đàn ông thanh niên không gùi nước, sự phân chia lao động của người Thượng rõ ràng, đàn ông chẻ tre, đan gùi, chặt cây, làm nhà ... Đàn bà thiếu nữ thì giã gạo, gùi nước, nấu cơm... Trẻ em khi chưa tới tuổi dậy thì tự do, có thể học làm việc với cha, với mẹ, với anh chị hay hàng xóm, không phân biệt giới tính.

Khi con trai tới tuổi dậy thì tiếng nói ồm ồm vỡ tiếng, dương mao xuất hiện thì cha mẹ phải trình làng để làng tổ chức một nghi lễ cúng Giàng sau khi chàng con trai đó vượt qua những thử thách tự kiếm sinh trong 3 ngày thả trong rừng một mình. Chàng con trai được trang bị cung tên dao lưỡi câu và một thanh củi cháy đỏ. Bằng bất cứ giá nào thanh củi đó phải được giữ cháy để nướng đồ ăn và đốt sáng trong đêm để sưởi ấm và xua đuổi thú vật trong đêm. Trong ba ngày người thanh niên đó không được gặp gỡ ai dù bất cứ người nào trong làng của mình hay làng khác để chứng minh là mình có thể tự sinh tồn và có thể lo cho gia đình được sau nàỵ Sang ngày thứ tư chàng con trai có thể về, người nào về mà còn mang được thú săn thì đáng được hãnh diện. Buổi tối hôm đó, thường là dịp trăng tròn, cả làng mỗi gia đình đóng góp một gò rượu cần, ít thức ăn để ăn uống chung vui và nhảy múa với nhau qua tiếng nhạc chiêng cồng. Gia đình chàng trai dậy thì phải làm thịt một con heo hay một con bò để cúng Giàng và đãi thôn làng. Đoàn múa đêm hôm đó sẽ do chàng thanh niên dậy thì dẫn đầụ Từ đêm đó chàng trai đã trở thành một thanh niên chính thức của làng, có nghĩa là chàng sẽ phải tham gia làm việc như người lớn, không còn tự do như thiếu niên nữạ Buổi tối chàng không còn cần phải ngủ ở nhà mà có thể ra nhà rông ca hát đùa giỡn với các cô gái đã dậy thì và tới tuổi cập kê .

Con gái dậy thì là khi nàng bắt đầu có âm mao, kinh nguyệt, cơ thể nảy nở các nơi rõ ràng nhất là trên ngực với đôi nhũ hoa tròn chắc. Nàng sẽ được các bà mẹ và thầy hay bà mo giảng giải tường tận về chu kỳ kinh nguyệt và những vấn đề đàn bà. Mười ngày sau khi hết kinh lần đầu nàng sẽ được làm nghi lễ chính thức thành thanh nữ có quyền hát hò đùa giỡn với các thanh niên chưa lập gia đình ở nhà rông giới sự giám quản của một hai bô lão hay bà già.. Nghi lễ của thanh nữ đơn giản hơn nghi lễ con trai nhưng không kém phần trịnh trọng. Trong suốt thời gian nàng hành kinh, nàng phải cắm cành lá trước nhà và lật úp chiếc thang leo lên nhà sàn. Chỉ có người trong gia đình mới có quyền lên nhà thôi, còn nhà đó tuyệt đối không tiếp bất cứ ai trong thời gian này dù là bà con thân thuộc. Tục lệ này gọi là "kam yam" gọi nôm na là kiêng cữ. Trong thời gian này phụ nữ bị coi như không sạch và người chồng không được phép gần gũi với vợ mình.

Nghi lễ cho thanh nữ được cử hành tại nhà rông dành các lễ nghi lớn và chỗ tụ tập của thanh niên nam nữ, có thể coi như đình, chùa, hay nhà thơ nhưng không có tượng hay hình ảnh gì cả. Nhà rông cao to và rộng nhất trong làng. Cô gái sẽ mặc trang phục đẹp nhất của mình mà gia đình hay chính cô ta đan dệt, bà con thân thuộc sẽ đem rượu, thức ăn và quà cáp vòng bằng đồng hay nữ trang tới tặng. Sau đó mọi người ăn uống no say, cô gái sẽ ngồi tiếp đãi từng thanh niên trong làng không có mối liên hệ thân thích hát hò chọc ghẹo trai gái như kiểu hát Quan Họ ở miền Bắc Việt Nam. Có khi họ hát những bài đã học thuộc lòng, có khi tự đặt lời ra mà hát dưới sự có mặt của quan khách luôn luôn chăm chú nghe và gật gù tán thưởng. Đây là cơ hội để cô gái dậy thì tìm mặt gởi vàng, xem cô ưng ý ai rồi sẽ tìm hiểu thêm sau này, mặc dầu thông thường thì cô đã biết rõ từng người vì dân số trong làng cao lắm cũng chỉ chừng một ngàn người từ bé tới lớn. Đa số các làng thường chỉ 500, hoặc 600 người, có làng dưới cả 100 người, quây quất chừng 20 nhà.

Từ khi con trai con gái đã qua nghi lễ dậy thì chính thức vào xã hội người lớn thì anh em không được ngủ chung như trước nữa mà phải ngủ riêng biệt. Thường nam thanh niên đi ngủ tại nhà rông, con gái thì ngủ ở nhà, dù có hát hò khuya tới mấy cũng phải về ngủ tại gia đình mình. Khi người con gái chọn được người mình ưng ý thì thưa với gia đình và thầy hoặc bà mo để hò hẹn chính thức sau một bữa tiệc nhỏ giữa hai gia đình, thầy hoặc bà mo, và họ hàng thân thích, giống như đám hỏị Sau đám hỏi, anh chị đó có thể dẫn nhau ra nhà lúa ở gia đình gái và tìm hiểu nhau suốt đêm. Theo lệ làng, nếu đôi trai gái thỏa thuận, họ có thể hôn, sờ mó từ eo trở lên chứ không được lạng chạng phần dướị Qui luật tự do nhưng rất khó khăn ai vi phạm phải phạt vạ rất nặng nên không thấy các cô có bầu trước ngày cưới dù rằng họ không biết tới phương pháp ngừa thai nhân tạọ Người con gái hay con trai có thể bảo bạn mình ngưng bất cứ lúc nào, nếu vượt qua, một trong hai có thể hô hoán và người trong làng sẽ tới và báo cho chức trách trong làng phạt vạ.

Luật xưa còn khó khăn hơn nhưng sau này đã lỏng lẻo rồị Trước đây trai gái còn phải theo luật cà răng căng tai mà sau này tôi xin tả kỹ hơn. Người Thượng vẫn còn theo chế độ mẫu hệ, con gái cưới chồng về nhà mình, chứ không phải con traị Con cái lấy họ mẹ thay vì họ chạ Không biết có phải vì thế hay là vì này nọ trong các gia đình người Thượng người vợ thường già hơn chồng. Cũng có thể đàn ông Thượng không phải suy nghĩ nhiều như đàn ông người Kinh lúc nào xã hội cũng xem là người cung cấp, nuôi sống gia đình như vai trò của người phụ nữ Thượng.

Khi tôi xuống tới vọt nước thì thầy Phú lò dò về! Tôi nói tối nay tôi ở trọ nhà anh, nhờ anh nấu cơm cho ăn ké vớị Sau khi hứng nước đầy vào các trái bầu khô và đậy nắp, tôi cởi quần áo tắm, chỉ còn chiếc quần xà lỏn là tôi vẫn chưa hoà đồng hoàn toàn với đàn ông con trai người Thượng. Mặc tiếng cười chọc ghẹo của họ tôi đùa lại, "Không có quần cộc, tôi không biết tắm."

-- Con Jrai tắm đâu có cần gì! Thầy là con Jrai mà!
-- Người Kinh nó dạy tôi lâu quá rồi, không có quần đùi tôi không biết tắm.

Bầy con gái dưới suối nghe tiếng thanh niên trên đây hối thúc tôi thoát y cũng nhao lên phụ hoạ:

-- Thầy con thỏ quá phải như con cọp chứ! Cởi đại ra đi!
-- Tôi mà cởi, tôi kiếm cô nào đẹp nhất đi ở nhà lúa đêm nay đó nha!

Thế là cả bọn cuời oang và tha cho tôi. Niềm vui của người dân Thượng mộc mạc như bức tranh quê, những tiếng ca tiếng cười của họ phản ảnh ngay cuộc sống hiện thực của họ chứ không hoa hoè hoa sói văn hoa xa lạ với cuộc sống hằng ngàỵ Có lẽ vì bản tính hồn nhiên đơn sơ thành thật của họ mà tôi lúc nào cũng yêu qúi họ. Họ là hình ảnh mộc mạc chất phác của người Kinh thưở xa xưa mà do chiến tranh loạn lạc nghi ngờ đã mất.


:::: Chương XXIV ::::

Tình Ca Giáo Viên Miền Núi

Ngoại trừ trục trặc chuyện riêng tôi với Du và thầy Phong, việc ghé lại làng Ea Blang coi như thành công mỹ mãn về mặt công tác. Tôi chẳng những thuyết phục được ba anh biết đọc viết chữ Jrai mà còn tìm được hai chị cũng rành không kém. Tôi lấy được đơn xin làm giáo viên và trình độ học vấn của từng người với lời giới thiệu của thôn trưởng đã làm du kích từ lâu năm nên an tâm là không có việc gì mà họ không thể làm giáo viên. Vấn đề bổ sung họ sau này mới đáng suy nghĩ. Tôi có ý định là đưa giáo viên nữ về ngay làng của họ, còn giáo viên nam có thể dạy các làng lân cận để họ có thể đi lại và làm việc cùng với gia đình nếu cần. Nghĩ vậy thôi chứ tôi không dám hứa với họ điều gì, vì "nhu cầu cách mạng văn hóa" là tuỳ cán bộ cấp trên xét định.

Ít nhất là họ biết tôi thẳng thắn với họ. Người Thượng ghét nhất là nói dối. Hứa với họ điều gì mà không làm thì sẽ thấy họ giận ra mặt. Tôi quen họ lâu rồi nên lúc cà rởn tôi cà rởn, còn lúc làm việc nói đâu phải ra đó, nếu không họ giận là tiêu đời công tác dân vận.

Sáng nay, tờ mờ sáng tôi vội vã cuốn võng và đồ đạc vào ba lô để đi tới làng Ea Rông thay cho anh Đoàn là giáo viên sẽ về làng Kờ Mông dạy thế cô Liễu 5 ngàỵ Tôi phải đi sớm để kịp ghé xuống thác đưa cho anh Trung và Tâm ít thuốc đã xin được ở bệnh xá huyện sáng qua trước khi tôi lên làng Kờ Mông báo tin cho cô Liễu. Mười viên thuốc trụ sinh Tétramycine và một lọ aspirin qúi hơn vàng lúc nàỵ

Tôi thầm cám ơn cô y tá Thuận đã không hỏi han gì nhiều vì cô bận. Chỗ nào cũng vậy nếu quen biết trước và tin tưởng nhau thì cái gì cũng dễ dàng không bị hạch hỏi. Cụm phong lan tôi tặng cô Thuận dịp khánh thành bệnh xá huyện vẫn xanh tươi trước nhà, đã có những cọng hoa dài nhưng còn nhỏ, chắc chừng hai ba tuần nữa mới nở. Cụm hoa đó lúc tôi tặng màu tím đẹp vô cùng. Đời giáo viên miền núi nghèo nhưng quà tặng thiên nhiên thì không thiếu, chỉ cần chịu khó đi lên rừng một chút là có ngaỵ

Người Thượng chưa biết thưởng thức hoa lan hay các loại hoa. Họ rất thực tế, cái qúi của họ là ghè hoa đựng gạo hoặc ghè rượu, chiêng cồng hay vòng bằng đồng, dao, gùi ... Nói chung là đồ trang sức và vật dụng dùng hằng ngàỵ Hoa thì khi cần thì hái, chứ không có cắt về trồng tỉạ

Sau biến cố 1975 thật đúng là một cuộc đổi đờị Thanh niên thiếu nữ được đưa lên miền cao để làm những công tác mà không ai có thể ngờ được. Mỗi người ở một nơi, một nhiệm vụ. Con gái con trai gì cũng thế. Cô Thuận, y tá, làm việc một mình ở bệnh xá huyện; tỉnh thoảng mới có bác sĩ lên một lần. Cô Nha lo bán hàng thương nghiệp cũng thui thủi một mình. Hai cô đều trẻ nhưng hai người khác xa nhau lắm, cô Thuận thì cao to, cởi mở còn cô Nha thì nho nhỏ thì nhẹ nhàng kín đáo ít khi nói cườị Mỗi lần cô Nha cười trông rất ngộ vì cô má lúm đồng tiền và có một cái răng bọc vàng.

Ở giữa rừng hoang vu, ít có người Kinh qua lại, nên khi chúng tôi gặp nhau dễ làm quen và yêu mến nhau vô cùng. Chẳng thế mà thầy Hạ, một giáo viên Xoá Nạn Mù Chữ ở B 8, cuối tuần nào cũng ghé lại cửa hàng thương nghiệp để "cưa" cô Nha, nhưng mãi tới giờ cô Nha vẫn chưa đổ, chưa chịu thầy Hạ. Cô Nha hiền lành nhã nhặn nhưng có nét u hoài trong đôi mắt đen thăm thẳm của co^. Đám giáo viên con trai tụi tôi hay chọc thầy Hạ là cưa của anh không đủ sắc nên lo về mài dũa thêm. Ngoài thầy Hạ cũng còn có mấy thầy khác, nhưng thầy Hạ là bền bỉ nhất cũng chưa thành công. Tôi thì đơn sơ, chẳng nghĩ mông lung gì, ai cũng là bạn thôi, nên mọi người trai gái đều vui vẻ xem như anh em trong nhà.

Nhưng lá bùa may mắn của tôi đã bớt linh nghiệm rồi, mối liên hệ của tôi với Du đã trục trặc và với thầy Phong đã sứt mẻ phần nào. Tôi đã lỡ lời chạm tới tự ái của con trai vạch ra điểm yếu của thầy Phong, tự biến mình thành tình địch hay có thể là kẻ thù. Gây thù gây oán chỉ thêm khổ thân, tôi cũng bực mình lắm nhưng cũng đành. Tôi tự nhủ, "May mà gây oán với thầy Phong, chứ gây oán với người Thượng, họ bỏ bùa cho mà bỏ xác!"

Tôi chỉ kịp ghé xuống thăm anh Trung và Tâm một tí xíu trao thuốc cho anh Tâm, hẹn ngày hôm sau trở lại rồi phải đi ngay vì tôi muốn anh Đoàn chờ gặp cô Mai rồi đưa cô ra bến xe về thị xã. Tôi đã hứa với cô khoảng 3 tuần nữa cho cô về mà 3 tuần nữa tôi phải lo lớp huấn luyện giáo viên Thượng nên không thể thế cô được.

Tôi vừa trờ đến làng Ea Rông thì anh Đoàn cũng khăn gói quả mướp đeo ba lô rời nhà. Tôi chào anh Đoàn:

-- May quá còn gặp anh ở đây! Anh ở lại đây chừng một tiếng rưỡi nha! Quang qua bên làng Ea Rung gặp cô Mai cho cô về phép ít ngàỵ Cô Mai và anh đi chung nhau một đoạn đường cho vuị

Thực ra dù biết rừng cũng an toàn, nhưng tôi không muốn có việc gì bất trắc xảy ra với giáo viên của tôi, nhất là giáo viên nữ. Nếu không gặp anh Đoàn hôm nay thì tôi sẽ nhờ du kích làng đưa cô Mai ra trạm xe ngày hôm sau thôi chứ không dám để cô đi một mình.

Anh Đoàn hỏi:
-- Rồi ai dạy thế cô Maỉ
-- Anh đừng lo, Quang sẽ dạy làng anh tối nay với sáng mai, rồi dạy làng cô Mai tối mai và sáng mốt rồi trở lại đây dạy tối mốt và sáng hôm sau ... Thế là chẳng làng nào hụt lớp nào.

Anh Đoàn cười:
-- Đoàn chịu Quang thôi. Linh động cách mạng hở?
-- Biết sao giờ, Quang hứa ba tuần nữa cho cô Mai về, mà bây giờ biết ba tuần nữa, Quang bận việc ở Phòng Giáo Dục thì sao đây? Thôi kệ, Quang lên đây rồi ráng còng lưng lo một công hai ba chuyện.

Tôi để anh Đoàn và ba-lô ở lại làng Ea Rông, chạy không cho mau. Tôi tưởng tượng mình là chàng Pheidippides chạy bộ đường dài từ thành phố Marathon về tới thành phố Athens để báo tin chiến thắng thời cổ Hy Lạp năm 490 trước Kỷ nguyên Thiên Chúa Giáo. Tôi vừa chạy vừa thở đều đều và chạy trên bóng râm đường mòn nên không đến nỗi mệt lắm khi tới làng Ea Rung. Cô Mai thấy mặt tôi cười hỏi, "Anh Quang mới đi uống rượu về hở? Sao mà mặt đỏ gay thế?"

Tôi cười giải thích qua loa, cô Mai mừng rỡ cám ơn rối rít. Đợi cô Mai sửa soạn ba lô đâu đó xong, tôi nói, "Mai để Quang đeo ba lô cho! Mai đi không, tới làng thầy Đoàn rồi Mai đeo ba lô rồi cùng về với thầy Đoàn!"

-- Anh Đoàn cũng về hở
-- Không, anh Đoàn sang làng Kờ Mông dạy thế cô Liễu, về gần cô Hạnh và bệnh xá để coi có thể điều trị bệnh suyễn của anh Đoàn không. May ra đi nhanh, Mai có thể về cùng với cô Liễu hôm nay đó!

Khỏi phải nói, cô Mai thu dọn một cách nhanh nhẹn. Được đi chung về thị xã với người quen thì còn gì bằng, nhất là hai cô lại cùng phường ở thị xã. Hai cô thể nào cũng có bao nhiêu chuyện để mà tâm sự. Con gái với nhau mà!

Chạy đi và trở về làng Ea Rông không đầy một tiếng. Anh Đoàn ngạc nhiên lắm, hỏi:

-- Bộ Quang có cánh bay hay sao mà lẹ vậy?
-- Quang chạy bộ, và cô Mai cũng đi lẹ để kịp chuyến xe về thị xã hôm nay đó. May ra thì cùng về với cô Liễu. Anh và chị Hạnh đưa cô Mai ra bến xe giùm Quang nhé!

Tôi nháy mắt với anh:
-- Nói chị Hạnh báo cho dân làng biết là chị đưa anh ra bệnh xá rồi mai trở về nếu cần. Hụt một buổi tối cũng không sao! Quang chịu trách nhiệm cho!

Anh Đoàn nói:
-- Không sao, đưa cô Mai ra bến xe rồi Đoàn sẽ đưa Hạnh về lại làng ngay, rồi một mình Đoàn về làng Kờ Mông cũng được, Đoàn còn khoẻ mà.
-- Cám ơn anh! Cứ vậy đi, thôi anh và cô Mai đi liền đi cho kịp!

Chờ thầy Đoàn và cô Mai đi khuất rồi, tôi ra trường ngồi soạn giáo án cho chương trình huấn luyện giáo viên Thượng trong ba tuần nữa. Tôi sẽ dành ngày đầu nói sơ qua về công việc của các giáo viên mới rồi giao họ lại cho anh Nhật và bên Đảng ủy nói về đường lối chính trị. Từ ngày thứ hai trở đi cho tới ngày áp :Dt thì anh Ít và tôi sẽ phụ trách. Ngày cuối lại giao cho anh Nhật, Phòng Giáo Dục và Huyện Uỷ lo thủ tục hành chánh lương lậu và liên hoan mãn khoá. Cấp tốc trong 3 tuần, vậy là từ đây tới 6 tuần nữa tôi hoàn toàn bận bịu không thể tìm gặp Du hay Nhung.

Tôi ngồi viết lách quên cả thời gian cho tới khi tiếng ồn ào trong làng làm tôi ngẩng đầu lên. Mấy anh du kích đi săn vừa bắn được một con nai lớn. Họ nói với tôi:

-- Đạn của bộ đội mới cho hên quá!

Tôi bật cười:

-- Vậy là có lời rồi đó nhé! Có phần tôi không?
-- Có mà, tối nay, chúng tôi đưa cho thầy ở lớp học nha!
-- Được, được, cám ơn!

Tôi vui thấy họ vui, và chợt nhớ mình chưa ăn trưa, bụng cồn cào rồi! Tôi không thể chờ thịt nai để ăn tối. Tôi về nhà bắc nước thổi cơm và ăn với thịt bò kho với xả ớt cay thật cay mà Mẹ tôi đã bỏ vào lon sữa ghi gô (guigot). Tôi cảm thấy bớt bứt rứt là đã quên không chia sớt với anh Trung và Tâm lon thịt khô của mình. Tối nay tôi sẽ nấu cháo thịt nai rồi sáng sớm mai sau khi dạy học xong đưa xuống thác cho hai anh rồi sang làng Ea Rung dạy thế cô Mai.

Nguyên Đỗ