Tỉnh mộng - Tác giả: Hồ Biểu Chánh

[Helen]

Chương 008

Bữa cưới, Kỳ-Tâm mặc áo rộng, bưng quả, ngồi xe đi với Tế-Thế và bốn thầy giáo mà vô nhà bà Phủ. Trong nhà bà Phủ chưng dọn rực-hỡ, khách khứa đông giầy-giầy, có thầy Cai-tổng Tường và vợ chồng Trường-Xuân đủ mặt. Kỳ-Tâm làm lễ từ đường và lạy mẹ vợ cùng bà con thân tộc rồi mới ra áo rộng mà đãi khách.

Mấy năm nay Kỳ-Tâm nghèo nàn không thèm sửa-soạn y-phục, nên coi lam-lũ không bằng ai. Nay mặc áo lót, đi giầy mới, bịt khăn đen, bận quần nhiễu, bộ tướng khôi ngô, mặt mầy sáng rỡ, coi thiệt là đẹp trai lắm, bởi vậy bà con họ hàng ai thấy cũng khen thầm. Trường-Xuân thấy khách uống rượu khai vị rồi, hối dọn bàn mà đặt tiệc. Khách ngồi dự tiệc kể hơn 30 người, Trường-Xuân với Kỳ-Tâm cũng ngồi chung với khách. Mãn tiệc rồi, chừng uống rượu sam-banh Tế-Thế mới đứng dậy đọc một bài đích-cua (#1) như vầy:

"Các ông, "Tôi là người tài sơ học siển lại chưa từng quen đứng nói chuyện giữa tiệc đông người, lẽ thì tôi phải ngậm miệng ngồi nghe, chớ không nên đến cửa lỗ bang mà múa búa. Nhưng mà hôm nay chúng ta đến dự tiệc nầy là tiệc bày ra đăng vui mừng cuộc thành hôn của Lý-Phan hai họ, lại tôi với tân-lang là thầy thông Kỳ-Tâm đây, vốn là bạn đồng song, vậy tôi xin các ông vui lòng cho phép tôi thỏ thẻ mà tỏ đôi lời, trước là chung vui cùng bà lớn, sau nữa chúc mừng cho đôi bạn mới.

"Dạ thưa, sách có câu rằng: "Minh-quân lương-tể tao phùng dị, tài-tử giai-nhân tế ngộ nan". Cô hai là con bà lớn đây, sắc tài tột chúng, mà lại công dung ngôn hạnh vẹn toàn, lúc cô còn ấu-thơ đi học thì thầy bạn thảy đều yêu, mấy năm nay cô về ở nhà thì ngày đêm lo nuôi dưỡng mẹ già, hôm sớm cứ bạn bè cùng kim chỉ. Cô có sắc mà lại có tài, có đức lại có hạnh, có nhơn mà lại có hiếu, người dường ấy há chẳng phải là giai-nhân hay sao?

"Còn thầy tân-lang, tuy lúc thầy học gần tốt-nghiệp, rủi gia-đình tao biến, khiến cho thầy trắc trở bước thang mây, nhưng mà thầy là người độ lượng lớn, chí khí cao, bởi vậy giữa phong ba thầy bền chí vững lòng, tánh đinh sắt càng trui nướng càng thêm cứng chắc, người dường ấy há chẳng phải là bực tài-tử hay sao?

"Cổ nhơn đã nói: "Tài-tử gai-nhân tế ngộ nan" hôm nay thầy thông là tài-tử, cô hai là giai-nhơn, mà bà Nguyệt lại se dây, ông Tơ lại xô bước, khiến cho nam bắc vầy-đoàn, phụng-loan kết cánh, ấy là một dịp rất may-mắn cho Lý-Phan hai họ biết chừng nào. Vậy xin các ông cho phép tôi thay mặt lương bằng quí tộc hai bên mà cầu chúc cho vợ chồng mới trăm năm đầm-ấm gia-đình, rồi trổ sanh những con rồng cháu phụng".

Tế-Thế đọc dứt lời thì cả tiệc đều vỗ tay lốp-bốp. Bà Phủ ngồi cỗ với khách đàn-bà bên bộ ván ngang đó, nghe bài đích-cua của Tế-Thế thì bà mừng hết sức, mà chừng thấy khách vỗ tay khen ngợi bà lại càng phơi phới trong lòng, nên bà đã không biết hổ thầm, mà lại còn cười ngỏn-ngoẻn nữa. Ai nấy đều ngó chàng rể, có ý trông trả lời đặng coi tướng- mạo như vậy mà văn nói thể nào. Kỳ-Tâm nghe Tế-Thế khen ngợi Yến-Tuyết thì trong bụng tức cười thầm, nghĩ vì nhơn tình ấm lạnh vô thường, người giàu sang dầu có hư cho mấy đi nữa thiên-hạ cũng khen, còn người nghèo hèn dầu khôn khéo cho mấy đi nữa thiên-hạ cũng chê là dại. Ban đầu anh ta khinh-bỉ Tế-Thế là đồ dua bợ, nhưng mà anh ta nghĩ lại rằng mình đã hứa lỡ lãnh làm giả dối với người ta, chớ làm trái sao được. Thuở nay mình giữ lòng thanh bạch thì giữ luôn đi, ai biểu chịu làm giả dối mà bây giờ lại dục-dặc. Mà bây giờ trả lời mình phải nói thế nào? Thuở nay mình biết thiên-hạ bậy-bạ nên mình xa lánh thế tục thì phải quá, sao lại nhảy vô vòng làm gì cho khó dễ như vầy, Kỳ-Tâm ngồi ngẫm nghĩ muốn nín luôn, ngặt khách dự tiệc họ ngó quá anh ta nhột-nhạt nên bất đắc dĩ phải đứng dậy nói như vầy:

"Các ông có lòng huệ cố đến chung vui cùng nhạc-mẫu tôi, mà các ông lại còn là phái thầy giáo là bạn đồng-song của tôi của tôi đứng thay mặt cho các ông mà xưng tụng tài chí của tôi nữa, thì tôi lấy làm cảm nghĩa vô cùng. Lẽ thì tôi phải tỏ ít lời trước là tạ các ông, sau nữa bày tâm-để các ông trông đợi. Nhưng tôi hổ phận tôi tri ý không hiệp thói đời, mà tài tình cũng chẳng bằng chúng bạn, dầu tôi có tỏ ra sợ chẳng đáng làm vui cho các ông. Vậy tôi ngửa xin các ông miễn chấp để tôi khuyên mời các ông uống cạn li rượu nầy mà mừng cho nhạc-mẫu tôi ….."

Kỳ-Tâm nói tới đó rồi ngập ngừng, ai nấy tưởng là còn nói nữa, chẳng dè anh ta cúi đầu rồi ngồi xuống nên khách chưng-hửng hết một chút rồi mới vỗ tay.

Tiệc mãn, khách cáo từ mà về lần lần, đến tối thầy Cai Tường với vợ chồng Trường-Xuân cũng về. Tôi-tớ trong nhà dọn-dẹp xong rồi hết, chừng đóng cửa đi ngủ thì bà Phủ kêu con mà nói lớn rằng: "Hai ơi, sao con không dũ mùng đặng thằng hai nó ngủ? Ngày nay bị khách-khứa nó mệt, dọn-dẹp cho nó nghỉ cho sớm. Bà Phủ nói như vậy đặng cho tôi tớ trong nhà nghe, song Yến-Tuyết thì cứ ở trong buồng, còn Kỳ-Tâm thì nằm ngoài ván trước, không ai thấy mặt ai hết.

Cách vài ngày bà Phủ tiếp được một bức thơ của cô ba Hương nói như vầy:

Sài Gòn, le 1er Avril 192...

"Kính gởi lời thăm chị Phủ và cầu chúc cho cháu được vạn sự như ý.

"Tôi có tiếp đặng thiệp của chị mời đám cưới cho cháu, nhân vì tôi bận việc nhà không đến mà chung vui với chị được, thiệt tôi lỗi với chị nhiều lắm. Vậy xin chị rộng lòng miễn chấp.

"Tôi có hỏi thăm thì người ta nói chị gả cháu cho chỗ đó thuộc nhà giàu có sang trọng hơn con thầy Hội-đồng Bạch tôi dắt xuống hôm nọ bội phần, được vậy thì tôi cũng mừng dùm cho chị và tôi cầu chúc con hai có con cho mau đặng chị có cháu ngoại mà bồng ẵm. Nay kính thơ

Madame Ba Hương

Bà Phủ được bức thơ của cô ba Hương, bà đọc đi đọc lại hoài, không biết cô nọ nói như vậy là thiệt tình, hay là cô đã thấu rõ việc riêng của Yến-Tuyết nên kiếm lời khéo khôn mà bao-biếm. Bà ăn ngủ không được, cứ nằm tính mưu nầy kế nọ đặng mà bịt miệng thế-gian, bà muốn đi lo cho Kỳ-Tâm vô làm việc nhà nước đặng cho thiên-hạ khỏi khinh dễ, ngặt hễ Kỳ-Tâm đi làm việc thì phải dắt vợ theo, còn như có để vợ ở nhà thì lâu lâu nó phải đến thăm một lần, mà Yến-Tuyết không chịu thấy mặt chồng thì làm sao cho được.

Kỳ-Tâm cưới vợ chừng nửa tháng thì Trường-Xuân đắc cử được làm Cai-tổng. Anh ta qua thăm bà Phủ trước là báo tin lành cho dì hay, sau nữa dọ coi Kỳ-Tâm với Yến-Tuyết cư xử với nhau thể nào. Bà Phủ thuật chuyện Yến-Tuyết không chịu thấy mặt Kỳ-Tâm, ngủ riêng mà ăn cũng riêng, thì Trường-Xuân mừng thầm, chắc rằng Yến-Tuyết vì thương tưởng mình nên không chịu thất tiết với người khác. Bà Phủ lại trao bức thơ của cô ba Hương cho Trường-Xuân xem rồi nói rằng: "Hỗm nay dì được bức thơ ấy thì dì buồn lắm. Dì chắc là cô ba Hương biết việc của mình nên cô nhạo-báng, vậy cháu phải tính coi có kế chi mà làm cho Kỳ-Tâm có chỗ ăn chỗ làm đặng họ đừng khinh-bỉ, thì dì mới yên tâm được".

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

Trường-Xuân ngồi suy nghĩ một hồi rồi tính với bà Phủ để anh ta xuất một muôn đồng bạc vốn và kêu anh em hùn thêm một muôn đồng nữa đặng lập một tiệm mua lúa tại chợ Tân-An rồi để cho Kỳ-Tâm đứng làm Tổng-lý, làm như vậy bà Phủ khỏi bị người ta chê cười kiếm rể nghèo, còn Kỳ-Tâm khỏi đi xa, mà mắc ở ngoài tiệm nên không gần gũi Yến-Tuyết đặng. Bà Phủ nghe tính như vậy thì bà lấy làm vui lòng, nên khuyên Trường-Xuân phải lo tán thành việc ấy cho mau.

Trường-Xuân lâu nay giấu vợ để dành tiền riêng được 5 ngàn đồng, anh ta đi qua Mỹ-Tho vay thêm 5 ngàn nữa và rủ anh em hùn thêm 10 ngàn cộng là 2 muôn, mới mướn 5 căn phố tại Tân-An mà làm tiệm lúa rồi để cho Kỳ-Tâm đứng làm Tổng-lý.

Từ ngày Kỳ-Tâm ra coi tiệm lúa thì mắc lo buôn bán nên ít hay về nhà bà Phủ. Tuy vậy mà hễ bữa nào anh ta về thăm thì làm như chàng rể thiệt, rầy thằng Quới sao không coi sửa chuồng bồ câu, hỏi chín Hữu sao không lo hái trầu, anh ta khoát nạt om-sòm, dọn đầu nầy, dẹp chỗ nọ, duy có một điều là không thèm thấy mặt Yến-Tuyết.

Có một ngày kia, Yến-Tuyết đương ngồi lặt rau dưới nhà bếp. Kỳ-Tâm thấy thằng Quới đương leo bẻ dừa, anh ta mới lần ra đứng coi. Anh ta liếc thấy Yến-Tuyết liền day mặt chỗ khác không thèm ngó. Yến-Tuyết thấy anh ta thì hổ-thẹn nên cũng lật-đật đi lại dựa vách mà núp. Nhà bếp đóng vách ván nên trống trải, ở trong dòm mấy lỗ thì thấy ở ngoài tỏ rõ lắm. Yến-Tuyết đứng trong lén dòm ra thì thấy Kỳ-Tâm bộ đứng đàng-hoàng, mặt mầy nghiêm chánh chớ không phải lau-chau vút-vắt như Trường-Xuân vậy. Cô ta dòm rồi hổ ngươi muốn day mặt chỗ khác, mà hễ day chỗ khác rồi lại muốn day trở lại dòm nữa, bỡi vậy cô ta núp mà dòm cho đến chừng Kỳ-Tâm trở vô nhà cô mới thôi.

Đêm ấy cô ta so sánh Kỳ-Tâm với Trường-Xuân, cô ta suy nghĩ Kỳ-Tâm tuy nghèo mà tướng mạo như vậy thì hơn Trường-Xuân bội phần. Rồi cô ta lại nghĩ rằng nếu Trường-Xuân là đồ chạ, thì thằng cha nầy cũng chẳng nên thân gì, bởi vì nếu nó là người biết liêm-sỉ, trọng phẩm-giá lại có lẽ nào nó chịu lãnh vai tuồng nhơ nhuốc như vầy. Ối! Thứ đàn-ông thời nay kẻ vì danh người vì lợi, họ có biết danh-giá là gì mà suy nghĩ cho thất công. Nay mình biết tâm tánh của họ thì đã trễ rồi, nghĩ thiệt tức quá.

Bữa nọ trong nhà có đám kỵ cơm cho quan Phủ. Bà Phủ biểu Kỳ-Tâm gởi thơ mời Trường-Xuân và dặn mời luôn Tế-Thế nữa. Yến-Tuyết một là vì nghe có tiếng Trường-Xuân thì giận, hai là vì sợ thấy mặt Kỳ-Tâm thì hổ ngươi, nên rút ở dưới nhà bếp phụ với chị chín Hữu nấu nướng, không chịu lên nhà trên. Đến chừng cúng, Trường-Xuân hỏi sao Yến-Tuyết không ra lạy, thì bà Phủ nói rằng: "Con đó nó có nghén, nó mắc cỡ nên không chịu ra". Trường-Xuân nói tự nhiên rằng: "Chà! Mau có dữ há? Nếu vậy thì nội năm nay dì có cháu ngoại rồi". Kỳ-Tâm thấy Trường-Xuân nói hẳn-hòi, không bợ-ngợ chút nào hết thì trong bụng ghét lắm, song anh ta đã nhàm thấy thế tình giả-dối nên ngồi chúm-chím cười, không lộ mòi ghét ra cho ai biết.

Cúng rồi dọn cỗ trên bàn, Kỳ-Tâm, Trường-Xuân với Tế-Thế ngồi lại ăn uống. Trường-Xuân uống vài li cỏ-nhác, thì ngà-ngà nói chuyện om-sòm, nhứt là anh khoe khoang về sự mình mới đắc cử Cai-tổng lắm. Tế-Thế nói hùa theo rằng:

- Tôi nghe anh đắc cử thì tôi không mừng chi hết, bởi vì tôi đã biết trước có ai mà dành với anh cho đang. Anh đã học giỏi mà lại giàu có hơn người ta hết, như anh vậy làm Cai-tổng mới xứng đáng, chớ họ lôi-thôi quá làm tổng làm téo gì.

- Ý tôi muốn làm chức gì nữa kìa, chớ làm Tổng mà sang trọng bao nhiêu. Ngặt ông gia tôi muốn như vậy, tôi phải chiều theo ông, chớ tôi có ham làm mà chi đâu.

- Anh được rồi anh nói như vậy, chớ đời nầy có chức nào mà sang trọng hơn chức Cai-tổng. Mình làm chức Tổng có lương bổng, mà khỏi bị đổi. Mình lại gần-gũi với dân hơn các ông Quận hết thảy, nghĩ coi có phải là sướng hay không?

- Chú mầy tưởng tôi ham tiền người ta nên ra tranh chức Tổng đây hay sao? Tôi làm đặng vị chơi vậy chớ phải tôi cố ăn tiền bạc ai đâu.

- Anh nói vậy mà nếu dân nó đem tiền lo cho anh, anh lấy không nè?

- Không phải tôi nói tôi giữ thanh liêm, họ đem tiền họ cho, mình dại gì mà không lấy. Kỳ-Tâm ngồi lặng thinh mà nghe, trong trí thầm tính không thèm cãi lẽ chi hết, bởi vì chí hướng của hai người nay không giống mình, nếu nói cho ra lẽ thì phải mích lòng, chớ không ích gì, bởi ví dầu mình nói phải cho mấy họ cũng không thèm nghe, song anh ta nghe Trường-Xuân nói nhiều tiếng trái tai quá, dằn không được, nên buông đũa mà nói rằng:

- Những lời hai anh nghị luận nãy giờ, nếu đem ra mà thuật lại cho thiên-hạ nghe thì ai cũng đều khen phải. Bởi vì chỗ chủ hướng của người đời nay đều vậy hết thảy. Thiệt tôi không dám nói, hai anh nói sái, nhưng mà theo ý riêng của tôi thì ngươi đời nay họ hiểu nghĩa hai tiếng sang trọng lầm không biết chừng nào. Tôi hỏi thử hai anh vậy chớ sang là gì?

- Được người ta kính trọng thì là sang chớ gì.

- Phải. Nhưng mà muốn cho người ta kính trọng thì phải làm sao?

- Phải làm quan lớn, phải có tiền nhiều thì người ta kính trọng chớ sao.

- Tệ lắm! Tệ lắm! Vậy mà thuở nay tôi tưởng người nhân từ đức hạnh, người có chí lớn trí sâu thì thiên-hạ kính trọng chớ!

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

Kỳ-Tâm nói tới đó rồi rùn vai lắc đầu không thèm nói nữa. Cách một hồi anh ta lại hỏi Trường-Xuân rằng:

- Hồi nãy anh nói rằng: "họ đem tiền họ cho, mình dại gì mà không lấy." Anh là người giàu lớn, mà anh lại làm chức Cai-tổng, nghĩa là dân mấy làng trong tổng đều phải ở dưới quyền của anh hết thảy, anh thiếu tiền ăn hay sao mà họ đem họ cho anh còn lấy nữa? Lại anh hạ mình thò tay mà lấy tiền của kẻ bề dưới là kẻ ngu dại nghèo hèn hơn anh, vậy anh không hổ hay sao?

- Nói như dượng vậy thì ai thèm làm làng làm tổng. Trời đã biểu hễ kẻ dại nuôi người khôn, nó có việc đến cầu lạy mình mà dưng tiền thì mình lấy có hại gì. Nếu mình làm bộ thanh liêm, nó cho người khác ăn cũng vậy.

- Trời ơi! Vậy mà thuở nay tôi tưởng người khôn dạy kẻ dạy, người trên giúp kẻ dưới nữa chớ!

Kỳ-Tâm chắc lưỡi lắc đầu rồi đứng dậy bỏ đi ra ngoài sân. Yến-Tuyết nằm trong phòng lóng tai nghe Kỳ-Tâm cãi lẽ với Trường-Xuân thì cô ta tức cười thầm, tức rằng mình không có thể chạy ra mà phân phải quấy được.

Một ngày khác Trường-Xuân qua thăm dì, tình cờ lại gặp Kỳ-Tâm ở ngoài tiệm cũng về đó. Bà Phủ nghĩ nhờ Trường-Xuân lo liệu nên việc nhà yên-ổn, chẳng còn chi cho bà mang tiếng chê cười, lại cũng nhờ Kỳ-Tâm thiệt tình nên chuyện giả dối mà không ai biết hết, bởi vậy bà thấy có đủ mặt hai người thì bà vui mừng, bèn hối chín Hữu nấu cơm, sai thằng Quới mua rượu đem về dọn cho hai người ăn uống, Kỳ-Tâm thì cứ giữ tánh tình nghiêm-nghị, làm cho người ta không kiêu, buôn bán có lời nhiều mà không ỷ, còn Trường-Xuân mỗi lần qua đều không thấy được mặt Yến-Tuyết, bởi vậy dàu-dàu, gương mặt coi chẳng được vui. Chừng hai người ngồi ăn cơm uống rượu nói chuyện với nhau. Trường-Xuân muốn khoe mình học giỏi, nên nói với Kỳ-Tâm rằng:

- Học-trò đời nay lôi-thôi quá, không chịu cố tâm mà học đặng thi lấy bằng tốt-nghiệp với người ta, để lo chơi bời hoài, rồi thì đứa học nửa chừng bỏ ra trường, đứa thì đi thi nhào hỏng chưng hỏng cẳng.

- Anh trách học-trò không lo học thì là phải lắm. Đã biết trong đám học-sanh có đứa, như tôi đây vì gia-đình tao biến nên phải trở bước giữa đường, lại cũng có đứa siêng học lung, song bị vận hội chẳng may nên thi không đậu. Tuy vậy mà phần đông tại ham chơi mà bỏ học, tại không lo nên thi rớt, bởi vậy lời anh mới trách đó thì đáng, chớ không phải là trách oan. Nhưng mà anh lại nói sao không ráng học đặng thi lấy cho đặng cái bằng tốt-nghiệp như người ta, nghe ra dường như người ta học, chủ hướng thi cốt lấy cho đặng cái bằng tốt-nghiệp, chớ không phải học cốt tu tánh lập thân, nói như vậy tôi e không đặng chánh đáng cho lắm.

- Tánh dượng nó sao kỳ quá! Tôi nói việc gì cũng cãi lẽ hết thảy. Đi học thì phải ráng mà lấy cho đặng cái bằng tốt-nghiệp, chớ thứ đồ đi học cả đời mà không có một tấm giấy lộn thì ai coi ra gì.

- Cái bằng tốt-nghiệp có phù phép làm cho mình sang trọng lắm hay sao mà anh biểu mỗi người phải có mới được?

- Vậy chớ dượng không biết hay sao? Đời nay muốn vào giúp việc cho nhà nước, bất luận là sở nào, đều phải có bằng tốt-nghiệp mới được. Nếu học mà không có bằng tốt-nghiệp thì đi làm việc ngoài bậy bạ, chớ làm việc chi nên thân.

- Ạ! Bây giờ tôi mới hiểu ý anh. Té ra học là cốt cho có bằng tốt-nghiệp đặng kiếm ăn. Tôi xin lỗi với anh, để tôi nói việc của tôi cho anh rõ. Không biết hồi anh đi học chủ-hướng của anh thể nào, chớ phận tôi đây hồi tôi đi học thì tôi quyết mở trí cho rộng, rèn lòng cho ngay, học tài cho hay, tập tánh cho cứng, nghĩa là hun đúc cho đủ tài liệu để mà xung đột với đời, nếu may thi lấy đặng bằng tốt-nghiệp cũng tốt, dầu rủi thi rớt cũng không cần, chớ không phải tôi đi học mà chủ-hướng thấp thỏi quá như vậy đâu. Trời ơi! Đi học phải cốt lấy cho đặng bằng tốt-nghiệp đặng làm thầy! Hễ làm thầy thì phải cốt kiếm cho được một con vợ giàu; như lật-đật quá không chờ chỗ giàu đặng, phải cưới vợ nghèo, thì phải cốt gạt gẫm trợn-trạc những kẻ quê mùa dốt nát mà lấy tiền đặng làm giàu cho mau. Mà hễ có tiền nhiều rồi thì phải cốt lên làm ông cho được. Ai mà trong nhà nhiều tiền, thiên-hạ kêu ông thì mới thiệt là sang trọng. Ứ hự! Chủ-hướng của người mình hay quá mà xưa nay tôi không biết, cứ lo gìn lòng thanh bạch, tập chí chánh kiêng nên trong túi không có tiền, đi ra họ khinh dễ hoài, thiệt tôi làm bậy quá.

Trường-Xuân muốn cãi nữa; song thấy Kỳ-Tâm có sắc giận, sợ cãi sanh rầy rồi mích lòng, nên anh ta cười gượng mà nói rằng:

- Tánh ý dượng kỳ quá, không giống tánh ai hết. Yến-Tuyết ngồi trong buồng nghe hết những lời nghị luận của hai người, làm cho đêm ấy cô nằm suy nghĩ hoài, ngủ không được.

Chú thích:

(1-) (tiếng Pháp) discours

[Helen]

Chương 009

Bóng quang âm thấm thoát, mới hè lúc trước, mà hôm nay đà đến tiết Trung-thu. Kỳ-Tâm đứng coi tiệm lúa, đã lanh lợi mà lại siêng năng, mới làm mấy tháng mà tính phỏng ra thì có lời gần 4 ngàn đồng bạc. Trường-Xuân với mấy người hùn ai cũng đều khen ngợi, nhưng mà không ai nói tới số tiền lương bổng, cứ biểu ráng mà làm, hễ có lời thì họ sẽ liệu mà thưởng công.

Bước qua đầu tháng chín, bà Phủ tính Yến-Tuyết đã gần tới ngày khai hoa rồi. Bà nghĩ chồng cưới cô mới có sáu tháng, nếu cô khai hoa trong lúc tháng 9 tháng 10, hoặc tháng 11 cũng đều bị người ta dị nghị. Bà mới lập kế rước thầy thuốc đến coi mạch, trước mặt thầy thuốc thì bà xin hốt thuốc an thai, mà chừng thầy thuốc về rồi thì bà nói với tôi tớ trong nhà, hoặc với người lân cận rằng thầy thuốc coi mạch cho Yến-Tuyết nói thai cô nóng lắm, nên sợ khai hoa gấp trong lúc đầu tháng 10. Thiệt quả cuối tháng 9 thì Yến-Tuyết lâm bồn, sanh đặng một đứa con trai tóc đen trạy, cân nặng hơn ba kí-lô rưỡi, mà bà Phủ than trời trách đất, bà nói rằng thằng nhỏ sanh thiếu tháng nên yếu lắm. Lối xóm ai đến thăm bà cũng nói mẹ con nó ngủ, nên không ai thấy mặt thằng nhỏ được.

Lúc Yến-Tuyết lâm bồn, thì Kỳ-Tâm mắc đi Chợ-lớn bán lúa, không có ở nhà. Chừng Kỳ-Tâm về tiệm nghe nói thì lật-đật chạy vô nhà hỏi thăm lăng-xăng, đặng cho thiên-hạ khỏi nói nhiều chuyện. Bà Phủ thấy anh ta thì làm bộ mừng rỡ mà nói rằng:

- Nó chuyển bụng có một mình tao ở nhà tao sợ quá. Hôm trước ông thầy coi mạch nói thiệt là nhằm. Ông nói thai nó yếu, sợ phải đẻ thiếu tháng, thiệt quả mới có 7 tháng. Thằng nhỏ yếu một chút, mà coi bộ dễ nuôi, không hại gì. Cha chả! Nó giống mầy tợ như khuôn đúc.

Kỳ-Tâm thấy bà Phủ ngồi nói tự nhiên chẳng chút nào bợ ngợ, thì tức cười thầm, nên nói giễu lại rằng:

- Tôi không phải thầy thuốc mà tôi cũng biết thế nào vợ tôi cũng phải đẻ thiếu tháng. Còn con tôi nó giống tôi chỗ nào đó má há? Kỳ-Tâm thì nói chơi, mà bà Phủ tưởng anh ta nhạo báng nên mắc cỡ lặng thinh không đáp lại.

Kỳ-Tâm vừa muốn trở ra tiệm thì thấy xe hơi ngừng ngoài cửa rồi Trường-Xuân bước vô hỏi rằng:

- Nghe nói con hai nó đẻ con trai phải không dì? May quá há?

Bà Phủ gặt đầu chớ không nói chi hết. Trường-Xuân cậy bà Phủ vào bồng thằng nhỏ ra cho anh ta xem. Kỳ-Tâm thấy có chín Hữu vô ra và có thằng Quới đương rót nước lấy thuốc lộn-xộn, sợ Trường-Xuân vô ý nói ló mòi tôi tớ trong nhà nó nghi, nên anh ta cản không cho bồng ra, nói rằng thằng nhỏ yếu lắm, không nên bồng ra ngoài gió. Trường-Xuân nài-nỉ hoài, túng thế bà Phủ phải vô mà bồng, chẳng dè vô buồng Yến-Tuyết không chịu cho bồng.

Trường-Xuân ngồi nhim-nhỉm không được vui. Bà Phủ mới hỏi bây giờ đi khai sanh phải đặt tên gì. Kỳ-Tâm biểu đặt tên Lý-kỳ-Phùng. Trường-Xuân lại cãi, biểu phải đặt là Lý-trường-Phùng. Kỳ-Tâm giận nên nói rằng:

- Vậy thôi thì anh đặt nó là Lê-trường-Phùng luôn thể, chớ để họ Lý mà làm gì. Chuyện mình tính giấu mà bây giờ anh muốn làm cho thiên-hạ biết hay sao?

Trường-Xuân xụ mặt muốn gây với Kỳ-Tâm, bà Phủ thấy vậy mới nói rằng:

- Chuyện không đáng gì mà hai anh em bây cãi lẽ cho thất công. Thôi, con của nó đẻ, vậy để tao vô hỏi nó coi nó định đặt tên gì tự ý nó.

Bà Phủ vô buồng hỏi Yến-Tuyết thì Yến-Tuyết biểu phải đặt tên là Lý-kỳ-Phùng. Bà Phủ bước ra nói lại thì Trường-Xuân giận đỏ mặt, cáo từ đi về liền. Cách chưa đầy một tháng Trường-Xuân lẽo-đẽo qua nữa. Qua ngồi hút chưa tàn điếu thuốc lại thấy Kỳ-Tâm ở ngoài tiệm lơn-tơn đi vô.

- Nầy anh, tôi mới làm đặng một việc lợi lớn quá.

Trường-Xuân nhìn thấy Kỳ-Tâm thì không được vui, nên Kỳ-Tâm nói như vậy mà anh ta không thèm hỏi coi việc gì, lại day qua hỏi bà Phủ rằng:

- Hổm nay con hai nó mướn vú cho thằng nhỏ bú hay nó cho bú? Bà Phủ đáp rằng:

- Nó cho bú. Có vợ thằng Thiền ở một bên đây, sữa nó tốt quá, nếu mướn nó nuôi cũng được.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

Trường-Xuân hỏi rằng:

- Nếu có vú sẵn như vậy, sao không mướn người ta cho bú? Dì hỏi mà mướn đi, họ nuôi một năm chừng năm sáu chục đồng, tốn hao bao nhiêu đó mà sợ, để cho bú cực nhọc chịu sao nổi.

Kỳ-Tâm ngồi nghe Trường-Xuân biểu như vậy mới xen vô mà nói rằng:

- Tôi tưởng đàn bà có con thì cho nó bú tốt hơn là mướn vú. Trừ ra có bịnh hoạn, sữa không được tốt, thì mướn vú hoặc cho uống sữa bò chẳng nói làm chi, chớ nếu mình sữa nhiều và tốt thì cần gì phải mướn vú. Trong việc nuôi con có ai bằng mẹ được. Mình sanh con, cho nó bú, dỗ nó ngủ, bồng nó chơi, tập nó đi, gần gũi nó luôn luôn, nó mới trìu-mến rồi gây cái tình thân-ái cho ngày sau, chớ nếu mình ỷ có tiền mướn người nuôi, thì sợ e nó theo tánh tình người vú, mà không gây đặng cái tình mẫu-tử nữa.

Trường-Xuân nghe Kỳ-Tâm nói như vậy thì giận nên quạu mặt mà nói rằng:

- Tôi tính việc gì dượng cũng đều ngăn trở hết thảy. Chuyện không can hệ đến dượng mà dượng cãi chi vậy?

Kỳ-Tâm cười và nói rằng:

- Tôi lấy chánh lý nói nghe chơi đó thôi, chớ ai làm sao thì làm, can cập gì đến tôi mà tôi cãi.

Kỳ-Tâm nói tới đó, liếc thấy thằng Quới đương lấp ló nơi cửa buồng, anh ta sợ ló mòi, nên nói tiếp mà nói lớn rằng:

- Tuy nói như vậy, song mướn vú hay là cho bú đều tại ý vợ tôi, chớ nào phải má tôi hay là tôi mướn mà đặng sao. Bà Phủ liền nói rằng:

- Ờ, thằng hai nó nói đó phải lắm đa. Thôi, để tao hỏi nó lại coi nó chịu mướn vú hay không.

Bà đứng dậy đi vô buồng một hồi rồi trở ra nói rằng:

- Con nó nói con nó đẻ thì nó nuôi, nó không chịu ai nuôi hết.

Kỳ-Tâm nghe nói thì chúm-chím cười, còn Trường-Xuân giận cành hông, giục đứng dậy chắp tay sau đít đi qua đi lại, giầy khua dưới gạch nghe lốp-bốp.

Trường-Xuân ra về bộ coi giận lắm, giận Kỳ-Tâm sao cứ theo can dự việc của Yến-Tuyết hoài, giận Yến-Tuyết sao mỗi việc đều vừa theo ý Kỳ-Tâm không chịu nghe lời mình, đặt tên con nói theo Kỳ-Tâm, mà mướn vú cũng làm theo ý với Kỳ-Tâm, rồi anh ta giận luôn tới bà Phủ, nói sao bà Phủ cưng trọng Kỳ-Tâm, kêu Kỳ-Tâm bằng "thằng hai" nghe ngọt xớt. Anh ta giận rồi lại nghi rằng "hay là hai đứa nầy nó gạt mình, nói với mình rằng cưới giả, mà rồi chúng nó làm vợ chồng thiệt". Trường-Xuân nghĩ tới đó thì trong bụng hầm hầm, tính thầm rằng nếu có vậy thì mình đuổi Kỳ-Tâm đi liền, mà trước khi đuổi nó mình phải làm cho nó khốn hại cho nó biết mình.

Năm ấy lúc gần Tết mỗi ngày lúa lên giá thêm hoài, bởi vậy Kỳ-Tâm lớp thì mắc đi chịu giá rồi đặt bạc cọc cho điền chủ, lớp mắc đi Chợlớn bán lúa, công việc dồn-dập không có một giờ nào rảnh, lối rằm tháng giêng, 3 chiếc chài chở lúa đã lên gần tới Chợlớn rồi, nên anh ta phải đi xe-lửa lên theo mà cân cho nhà máy. Anh ta mua giấy hạng nhì, xe bên Mỹ-Tho qua vừa mới ngừng, anh ta lật-đật bước lên xe thì thấy có cô sáu Nhiễu là con gái của ông Phó tổng Tài ngồi trong xe. Anh ta dụ-dự muốn qua xe khác mà ngồi, song anh ta nghĩ rằng người ta ở bạc với tình với mình thì người ta hổ ngươi, chớ mình có việc gì mà lánh mặt. Nghĩ như vậy nên Kỳ-Tâm bước lên xe dở nón mà chào rồi ngồi ngay mặt cô sáu Nhiễu. Trong cái xe ấy có cô sáu Nhiễu với một ông tóc bạc hoa râm, chớ không có ai nữa hết mà hai người ngồi cách nhau xa nên Kỳ-Tâm chắc là không quen biết nhau. Anh ta liếc coi thì thấy cô sáu Nhiễu mặc áo màu thiết quần hàng trắng, tay mặt đeo một chiếc đồng chạm mắt tre, tay trái đeo một chiếc vàng, hai tay đều quấn hột, còn cổ thì đeo ba sợi dây chuyền, tuy cách mặt nhau đã bốn, năm năm và cô đã có chồng lâu rồi, nhưng mà tướng mạo không đổi cho mấy.

Cô sáu Nhiễu thấy Kỳ-Tâm ăn mặc sạch sẽ tướng-mạo đàng-hoàng thì cũng cứ theo ngó hoài, chừng xe lửa chạy qua khỏi cầu Tân-An rồi cô mới hỏi rằng:

- Xin lỗi thầy, không biết thầy có phải con bác cả ở dưới Rạch-Giá hay không? Kỳ-Tâm cười và đáp rằng:

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Thưa phải; chẳng hay cô ở đâu mà biết tôi?

Cô sáu Nhiễu cũng cười mà nói rằng:

- Thưa, tôi gốc cũng ở Rạch-Giá.

Kỳ-Tâm thấy cô ta dạn dĩ đến thế, thì tức cười thầm trong bụng, không muốn hỏi-han chi nữa, nên mở gói nhựt-trình ra rồi ngồi chống tay trên khuôn cửa mà đọc. Sáu Nhiễu ý muốn nói chuyện nữa, song cô thấy Kỳ-Tâm day mặt chỗ khác, còn ông đi chung xe thì ngó trân trân, làm cô mắc cỡ, nên cô dỡ quả xách lấy trầu ra ăn, không hỏi chi nữa hết. Xe lên tới Bến-Lức, ông tóc bạc hoa rầm đó xách dù đi xuống, làm cho trong xe còn có Kỳ-Tâm với cô sáu Nhiễu mà thôi. Xe vừa rút chạy, cô sáu Nhiễu vùng hỏi rằng:

- Thiệt thầy quên tôi hay sao?

Kỳ-Tâm liền buông tờ nhựt-trình rồi ngó cô ta mà đáp rằng:

- Tôi nhớ cô lắm chớ! Dầu một ngàn năm nữa tôi cũng chưa quên được.

- Thầy nhớ tôi sao hồi nãy thầy hỏi tôi ở đâu?

- Tôi làm bộ không biết cô, là vì tôi không muốn biết cô làm chi nữa.

- Sao vậy?

- Cô hỏi câu đó tôi không biết sao mà trả lời. Vì khi trước rủi tôi biết cô nên mấy năm nay tôi não-nề lung quá, nếu bây giờ mà tôi biết nữa thì ….., khó quá.

- Thầy nói sao đó? Tôi nghe không rõ?

- Thôi, chuyện cũ nhắc lại không vui gì. Xin cô giả quên tôi luôn cho yên.

- À! Tôi hiểu rồi. Bây giờ thầy cưới đặng con bà Phủ, thầy giàu sang không muốn nhìn biết đến những người quen thuở trước nữa chi? Kỳ-Tâm nghe nói trớ trêu như vậy thì giận đỏ mặt, nên day mặt ngó ngoài cửa mà đáp rằng:

- Thuở nay thiên-hạ bạc tôi, chớ nào tôi có bạc ai đâu mà cô nói vậy?

- Ai bạc thầy, chớ tôi có bạc thầy đâu.

- Xin lỗi cô, cô không bạc tôi, mà sao mấy lời cô nói dưới tàu rồi cô quên hết đi?

- Những lời tôi nói với thầy, tôi nhớ hoài chớ nào tôi có quên đâu.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Cô không quên mà sao nhà tôi suy-sụp rồi cô lại bỏ tôi mà ưng chỗ khác?

- Việc vợ chồng là tại cha mẹ định tôi đâu dám cãi.

- Tại cha mẹ cô thì cô cũng phải nói cho tôi biết, chớ sao tôi nghe cô ưng chỗ khác tôi lật-đật viết cho cô một bức thơ, cô không thèm trả lời, rồi sau cô đi chợ gặp tôi cô lại làm lơ là vậy?

- Tôi có được thơ từ chi của thầy đâu, còn tôi đi chợ gặp thầy hồi nào?

Kỳ-Tâm ngồi thở ra không thèm trả lời. Cô sáu Nhiễu cũng ngồi lặng thinh một hồi rồi nói rằng:

- Tôi nghe lời cha mẹ ưng chỗ nầy, mấy năm nay tôi buồn quá. Bên chồng tôi thiệt là giàu, ngặt chồng tôi nó kỳ lắm, không lo làm làng tổng với người ta, cứ theo mèo đàng chó điếm, xài tiền phá của hoài, nói không đặng.

Cô sáu Nhiễu liếc thấy Kỳ-Tâm cứ đọc nhựt-trình, không thèm nghe, thì cô mắc cỡ nên không nói nữa. Chừng xe lên tới Phú-Lâm cô mới hỏi rằng:

- Thầy đi Sài Gòn có việc chi hay là đi chơi?

- Tôi đi Chợlớn bán lúa.

- Rồi thầy ra Sài Gòn hay không?

- Có lẽ khi cũng ra.

- Thầy ra Sài Gòn ở nhà hàng hay là ở đâu?

- Chưa biết chắc.

- Lần nào tôi đi Sài Gòn tôi cũng ở nhà hàng Nam-Việt. Chuyến nầy lên tôi cũng ở đó nữa. Ở chỗ nào quen thì có dễ một chút, chớ đi một mình mà ở chỗ lạ tôi sợ quá.

Xe tới Chơ ïlớn vừa ngừng, thì Kỳ-Tâm đứng dậy dỡ nón chào cô nọ rồi xuống xe đi tuốt. Cô dòm theo thì thấy anh ta ra khỏi nhà giấy rồi lên xe kéo mà đi, không thèm ngó lại. Kỳ-Tâm biểu xa-phu chạy ra Bình-Tây, ngồi trên xe nhớ đến cô sáu Nhiễu thì chán ngán tình đời, chẳng hiểu người lòng dạ thế nào mà trước bạc tình sau chẳng biết hổ ngươi; nếu rủi gặp nhau thì phải trốn tránh mới phải, mà ví dầu không trốn đặng thì cũng phải làm lơ giả bộ không biết, chớ đâu lại bươi chuyện cũ ra mà nói. Bụng người đời khó lường thay! Việc xấu hổ mà họ lấy làm vinh diệu, lẽ gian tà mà họ công nhận thẳng ngay. Đã phụ người rồi, mà gặp người còn lại trách người, đã có chồng rồi, mà gặp người mình phụ trước lại đem chỗ xấu của chồng ra mà nói, rồi lại chỉ chỗ mình trú-ngụ cho trai biết nữa, coi có ghê-gớm hay không?

Kỳ-Tâm nhớ các điều ấy, vùng cười ra tiếng làm cho xa-phu không hiểu việc chi nên ngoái đầu lại mà ngó. Kỳ-Tâm nói thầm trong trí rằng: "Nhơn tình ấm lạnh, thế thái bạc đen, không biết sao mà nói cho hết được. Ôi thôi! Mình cũng ráng chống mắt coi đời chơi, thử coi thiên-hạ họ quấy phải thế nào, rồi trở về già mình ghi chép làm một quyển "Thế tục thiệt biên" đặng trẻ em lúc buồn chúng nó xem chơi cho tiêu khiển."

Ở đời người quấy hay muốn làm mặt phải, ấy là thường tình, nghỉ chẳng lạ chi. Có một điều nầy rất kỳ, là nhiều người coi ơn-nghĩa nhẹ như lông, khi có việc cần dùng thì khẩn cầu lòn cúi, đến chừng xong việc rồi thì chẳng niệm nghĩa cảm ơn, mà lại còn lấy nghĩa làm thù, lấy ơn làm oán.

Trường-Xuân đang bối-rối, sợ việc quấy của mình lậu ra thiên-hạ chê cười, rồi vợ rầy rà làm cho đường công danh hỏng hết, thì chiều lòn Kỳ-Tâm, đến đỗi Kỳ-Tâm nói nhiều lời rất nhục-nhã mà anh ta cũng làm lơ như người ngu không hiểu chi hết. Đến chừng anh ta đặng làm Tổng rồi và nghĩ phận Yến-Tuyết cũng đã yên ổn, thì anh ta lần lần muốn quên ơn tế độ của Kỳ-Tâm. Từ ngày Yến-Tuyết lâm bồn cho đến sau, cái lòng bội nghĩa của Trường-Xuân lại càng hiện rõ hơn nữa. Anh ta nhớ từ lúc đặt tên cho đến lúc mướn vú, Yến-Tuyết cứ làm theo ý của Kỳ-Tâm hoài, thì trong lòng sanh nghi, mà nhứt là Yến-Tuyết trốn tránh không chịu cho anh ta thấy mặt, nên anh ta lại càng nghi nhiều hơn nữa. Mỗi lần qua Tân-An gặp mặt Kỳ-Tâm thì anh ta không vui, kiếm chuyện gây với Kỳ-Tâm hoài, ý muốn cấm không cho Kỳ-Tâm đến nhà bà Phủ nữa, song không biết lấy cớ chi mà cấm được. Anh ta mới tính kiếm cớ đuổi Kỳ-Tâm, mà nếu đuổi không được thì làm cho Kỳ-Tâm phải mang hại.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

Kỳ-Tâm tuy nhỏ tuổi, song mùi đời nếm đủ, từng quen thú sang giàu, từng vùi thân gió bụi, đã thấy nhơn-tình ấm-lạnh, đã biết thế-tục ngọt cay, có lý nào gần Trường-Xuân mà không hiểu ý anh ta, để đến nỗi bị anh ta thù oán. Nhưng vì bụng Kỳ-Tâm không phải là bụng một người tầm thường. Anh ta vẫn chịu tiếng làm chồng Yến-Tuyết là cứu dùm chút danh-giá cho người chớ không ích cho mình, còn đứng làm tổng-lý tiệm lúa thì cũng làm giàu thêm cho họ, chớ mình không có lợi chi, song anh ta cố ý làm hoài, ấy là vì anh ta muốn thử coi thiên-hạ cư xử với mình ra thể nào cho biết.

Con của Yến-Tuyết là Kỳ-Phùng đã được 6 tháng rồi. Ngày nọ Trường-Xuân qua thăm bà Phủ cứ nài-nỉ Yến-Tuyết phải bồng thằng nhỏ ra ngoài cho mình xem. Yến-Tuyết không chịu ra, mà cũng không cho bồng Kỳ-Phùng ra. Trường-Xuân giận quá dằn không đặng nên nói rằng:

- À, nếu muốn như vậy thì để tôi làm cho mà coi.

Nói rồi liền đứng dậy bỏ đi ra chợ Tân-An, Trường-Xuân đi thẳng tiệm lúa không thấy Kỳ-Tâm, hỏi bạn thì chúng nó nói Kỳ-Tâm đi dưới Tầm-Vu mua lúa. Trường-Xuân lục sổ sách hết ra mà xem, dò từ số, cộng từ hàng, xét từ tờ, xem từ hồi 11 giờ cho đến 2 giờ chiều mới rồi. Trường-Xuân vừa muốn ra về, bỗng thấy Kỳ-Tâm đi Tầm Vu về, xe đang ngừng ngoài cửa.

Trường-Xuân đứng lại; Kỳ-Tâm bước vô mừng rỡ hỏi rằng:

- Anh qua bao giờ đó, anh ba?

Trường-Xuân không thèm đáp câu hỏi ấy, lại nói rằng:

- Tôi muốn nói chuyện riêng với dượng song ở đây bất tiện, vậy thì về trong nhà dì Phủ đặng tôi nói một chút.

Kỳ-Tâm không hiểu có việc gì, nên đội nón đi liền. Hai người đi đọc đường không nói chuyện gì hết. Vô tới nhà, Trường-Xuân nói với bà Phủ rằng:

- Thưa dì, cháu có chuyện kín muốn tỏ với thầy hai đây. Vậy xin dì làm ơn biểu mấy đứa ở đi xóm đặng cháu nói chuyện cho dễ.

Bà Phủ tưởng có việc gì quan-hệ, nên lật đật sai chín Hữu mượn ghe chèo qua sông mà đòi nợ, rồi lại sai thằng Quới đem một nhánh cau đi xuống chợ cho người quen. Trường-Xuân thấy tôi tớ trong nhà đi hết rồi mới nói với Kỳ-Tâm rằng:

- Thầy phải biết rằng thầy nhờ tôi nên hơn một năm nay áo quần lành lẽ, ăn ở mới sung-sướng. Nếu thầy là người biết điều thì thầy cám ơn tôi lắm mới phải. Chẳng hiểu vì cớ nào thầy đã không biết mang ơn, mà lại thầy ở với tôi càng ngày càng quấy quá. Vậy thầy phải tính ra khỏi nhà nầy cho mau, tôi không muốn thầy tới đây, mà cũng không muốn thầy coi tiệm lúa nữa.

Kỳ-Tâm nghe nói chưng-hửng, nhứt là nghe Trường-Xuân nói mình nhờ anh ta, chớ không phải là anh ta nhờ mình, thì lấy làm bất bình, muốn dùng tiếng nặng nề mà đối lại, cho anh ta chừa cái thói vong ân bội nghĩa ấy đi, nhưng mà nghĩ rằng mình đã chê người ta ở quấy thì mình phải ở phải, chớ mình nóng giận rồi cũng quấy như người ta, thì mình có hơn người ta chỗ nào đâu, bởi vậy bỏ giận làm vui ngồi nói hòa huỡn rằng:

- Phải. Khi anh cậy tôi nôm dùm cô hai ở nhà đây, thì anh có giao hễ chừng nào anh biểu thôi thì tôi phải thôi liền. Tôi đã chịu lời giao ấy, thì tôi nhớ luôn luôn. Bây giờ anh biểu thôi thì tôi thôi, mà anh muốn tôi đi liền bây giờ hay là bữa nào sẽ đi?

- Tôi nói như vậy, song đôi ba bữa rồi thầy sẽ đi cũng được.

- À, anh muốn định bữa nào tại ý anh. Nhưng mà tôi xin nói lời nầy cho anh biết: anh cậy tôi nôm đây là có ý muốn cứu danh-giá trước là của bà lớn đây, sau là của anh cho vẹn toàn. Hơn một năm nay tôi gìn-giữ đâu đó đều yên hết. Bây giờ thình-lình mà tôi bỏ ra đi, tôi sợ thiên-hạ dị-nghị chăng?

- Họ muốn nói sao họ nói, trối kệ họ tôi không cần.

Bà Phủ ngồi lóng tai nghe, chừng nghe Trường-Xuân nói như vậy thì bà can rằng:

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Cháu nói liều như vậy sao đặng. Bây giờ phận cháu yên rồi nên cháu không cần lo nữa. Vậy chớ cháu muốn làm cho mẹ con dì mang tiếng xấu hay sao? Trường-Xuân xụ mặt mà đáp rằng:

- Vậy chớ bây giờ mọi việc đều yên rồi, dì tính chứa thầy ở trong nhà làm chi nữa? Bà Phủ cười mà nói rằng:

- Dầu có muốn thầy đi thủng-thẳng bàn tính với nhau coi đi làm sao cho êm, chớ thình-lình cháu biểu đi thì sao đặng.

Trường-Xuân ngồi suy nghĩ, Kỳ-Tâm mới hỏi rằng:

- Nếu muốn cho tôi đi thì dễ, chớ không khó gì gì. Có một điều khó nhứt hơn hết là biểu tôi đừng có làm chồng cô hai nữa.

- Sao mà thầy gọi rằng khó?

- Tôi cưới cô hai có khai hôn thú rõ ràng. Bây giờ nếu biểu tôi thôi, thì phải đến Tòa kiện phá hôn-thú rồi tôi thôi mới đặng chớ.

- Thầy đã có giao kết với tôi, thì thầy phải đến Tòa mà xin để đi.

- Làm sao mà để cho đặng?

- Hễ hai đàng thuận với nhau thì Tòa cho để liền, chớ sao mà không được.

- Anh có làm Thông-ngôn Tòa mà sao anh nói trái luật quá vậy?

- Sao mà trái.

- Trong chỉ dụ ngày 3 Octobre 1883 định lề-luật về sanh, tử và hôn-thú, của người Việt Nam có nói rõ rằng vợ chồng ăn ở với nhau chưa đầy 2 năm thì không đặng phép đến Tòa xin để. Tôi cưới cô hai vừa quá một năm thì tự thuận xin để sao đặng. Mà năm nay cô đặng mấy tuổi?

- Hai mươi tuổi.

- Đó là một điều trái luật nữa, bởi vì luật buộc vợ chồng tự thuận mà xin để thì người vợ phải 21 tuổi sấp lên mới đặng.

- Thầy đừng có làm mặt lanh. Tôi không biết luật bằng thầy hay sao?

- Không phải tôi dám khoe tôi thông luật hơn anh, tại anh nói sai quá nên tôi phải nhắc lại cho anh nhớ chớ.

- Ứ hự! Bây giờ tôi mới biết thầy là người khôn lanh thiệt! Hèn chi hồi đó tôi giao kết điều nào thầy cũng chịu hết.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Nầy, tôi nói cho anh biết: anh muốn nói với tôi chuyện gì cũng đặng hết. Tôi đã hứa giúp dùm cho anh, thì tôi giúp cho đến cùng, anh muốn biểu tôi làm cách nào tôi cũng ráng làm theo ý anh muốn. Nhưng mà tôi cấm anh không đặng phạm đến danh-dự của tôi đa, bởi vì tôi tuy nghèo hèn, song tôi trọng danh-dự của tôi lắm, thà là tôi chết chớ tôi không chịu để cho nhơ-nhuốc cái danh-dự của tôi đâu. Theo cái hơi của anh nói đó, té ra năm ngoái tôi chịu nôm cô hai đây là vì tôi tiểu tâm, muốn kết duyên luôn với cô, nên tôi lập mưu kế làm hôn-thú đặng bây giờ để bỏ nhau không đặng phải không?

- Chớ sao hồi đó tôi đang bối-rối, trong trí tối-tăm, tôi không dè ngày nay khó như vậy, mà thầy không nhắc tôi, để đến bây giờ thầy mới nói trái luật để không đặng?

- Anh nhớ lại coi, có phải tại tôi ép phải khai hôn-thú đâu. Tôi có cản, mà bà Phủ không chịu, nói rằng bà là người sang trọng, gả con không làm hôn-thú sợ thiên-hạ chê cười, nên bà buộc phải làm hôn-thú chớ.

Bà Phủ nghe nói tới đó thì bà xen vô mà phân rằng:

- Thầy hai nói phải đa cháu. Hồi đó tại dì buộc như vậy chớ không phải tại thầy muốn mà dì có dè làm hôn-thú rồi khó như vầy đâu.

Trường-Xuân không thèm trả lời với bà Phủ, cứ ngó Kỳ-Tâm mà nói rằng:

- Nếu hai đàng tự thuận mà để không đặng thì thầy phải tính cách khác, thế nào thầy cũng phải để cho xong mới đặng.

- Bây giờ tôi biết tính cái cách nào? Nếu tôi vào đơn kiện cô hai thì phải đủ cớ, Tòa mới cho để. Bây giờ biết lấy cớ gì? Theo luật thì người vợ phải có mấy lỗi nầy chồng xin để mới đặng: 1. Bỏ nhà chồng mà đi ở chỗ khác; 2. Đánh đập cha mẹ ông bà bên chồng; 3. Lấy trai chồng bắt tại trận, hoặc có tang cớ rõ ràng. Tôi có nhà cửa chi đâu mà nói cô hai bỏ nhà chồng đi ở chỗ khác. Tôi không còn cha mẹ ông bà chi hết, nên cũng không nói cô hai đánh đập đặng. Bây giờ còn có một cớ lấy trai. Anh muốn tôi làm đơn nói cô hai lấy trai không? Mà lấy ai? Phải nói lấy anh, rồi anh ra giữa Tòa anh chịu có, mới đủ bằng cớ. Anh chịu như vậy thì tôi làm liền cho. Bà Phủ lật-đật can rằng:

- Không đặng, không đặng đâu! Làm như vậy còn gì danh tiết con tôi.

Kỳ-Tâm cười mà đáp rằng:

- Chuyện đó cũng là chuyện thiệt, chớ không phải là chuyện bày đặt. Đã làm xấu rồi mà muốn cho tốt thì có dễ gì đâu.

Trường-Xuân đã giận mà nghe Kỳ-Tâm nói hơi kiêu ngạo thì lại càng giận hơn nữa, không thể dằn đặng nên nói lớn lên rằng:

- Chú mầy đừng nói hơi cao kỳ. Để ta bỏ tù chú mầy cho chú mầy biết chừng. Thôi đừng có xin để chi nữa.

Kỳ-Tâm nghe giọng cà-xốc thì cười ngất và hỏi rằng:

- Thưa anh, cách anh nói đó thiệt phải cách của người sang trọng quá! Tuy vậy mà tôi không biết anh làm sao mà bỏ tù tôi đặng há?

- Thiệt chú mầy thách đố ta sao nè?

- Không phải tôi thách anh. Tôi muốn biết coi anh làm sao mà bỏ tù tôi chớ.

- Đừng có làm mặt ngay! Ta đã xét sổ đã thấy rõ rồi. Chú mầy ăn gian tiền của hội hơn mười ngàn đồng bạc, để mai ta đi thưa coi Tòa có bắt chú mầy hay không mà.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Tôi ăn gian tiền gì? Anh nầy nói nghe lạ quá.

- Thôi đừng có làm bộ dại. Gạt ta không dễ gì đâu. Chú mầy nói rằng chú mầy không ăn gian, vậy chớ hồi tháng 8 tháng 9 năm ngoái mấy điền-chủ túng tiền xài, đến xin lãnh bạc trước rồi ra giêng họ sẽ đong lúa. Họ lấy bạc tính có 50 đồng 100 thùng, ra ngoài ngày lúa phát giá lên tới 160 đồng 100 thùng, họ thiệt hại lung quá nên đến xin trả bạc lại cho khỏi đong lúa, và họ chịu tiền lời bằng hai, nghĩa là ai lãnh trước một ngàn thì phải trả hai ngàn đặng bớt lại chút đỉnh, chớ nếu đong lúa thì phải đong 2 ngàn thùng, tính ra thành 3.200 đồng. Năm ngoái chú mầy ra bạc tới một muôn mà mua lúa như vậy thì tự nhiên phải lời một muôn. Số bạc ấy chú mầy biên vào sổ nào đâu; chỉ thử coi. Nếu chú mầy không biên vào sổ thì là chú mầy ăn gian chớ gì.

- À, tưởng bạc nào, ai dè anh nói bạc đó thì tôi ăn gian nhiều nữa, chớ không phải mười ngàn đâu. Để tôi kể đủ hết cho anh nghe.

Kỳ-Tâm liền rút một cuốn sổ nhỏ ở trong túi ra rồi đọc như vầy:

Cả Vàng ở Bến Tranh............................................. ........... 1.000 $

Hội-đồng Cho ở Tịnh-Hà............................................... .....1.500

Phó-tổng Lũy ở Bình-Công............................................. ....2.000

Chủ Cao ở Tầm-Vu................................................ ................500

Bà hương Công ở Tham-Nhiên.......................................... 2.000

Thôn Thâm ở Nhựt-Tảo............................................. .........1.000

Sáu Thủ ở Bình-Ảnh............................................. ............. 2.500

Hương-sư Tuy ở Kỳ-Son............................................... ......2.000

Cộng............................................ .......................................12.500 $

Số đó là số bạc lời về mua lúa xa-mãi mà không lấy lúa. Còn hôm tháng hai tiệm Phước-Lợi ở Bình-Tây bị khánh tận tôi đấu giá mua đặng 5 chiếc ghe chài giá có 9.500 đồng. Tôi đấu giá vừa rồi thì chủ nhà máy Ích-Xương theo năn nỉ nài 5 chiếc ghe chài ấy lại nó trả cho tôi một muôn rưỡi. Tôi bán lại cho nó tôi lời đặng 5 ngàn rưỡi nữa, cộng với 12 ngàn rưỡi hồi nãy thì lời hết thảy tới một muôn tám ngàn, chớ có phải một muôn theo như lời anh nói đó đâu.

- Nếu nhiều chừng nào, thì chú mầy ở tù nặng thêm chừng nấy.

- Tôi có ăn gian đâu mà ở tù. Anh xét sổ mà anh không xét tủ sắt. Bạc ấy tôi để y nguyên trong tủ, chớ tôi có giấu đồng nào đâu mà nói tôi sang đoạt đặng.

- Nếu không có ăn gian sao lại không ghi vô sổ?

- Nói như anh vậy thì còn khờ quá, buôn bán sao đặng. Phàm ra đứng buôn bán phải biết tráo trở như khách-trú đó vậy mới đặng chớ. Mà buôn bán vật gì cũng còn dễ, duy có buôn bán lúa là một việc khó lắm. Đã biết lúa là vật của người Việt Nam ta làm ra, nhưng mà tại người mình thuở nay lơ-đỉnh, để cho khách-trú họ chiếm trọn cốc-mễ thương-trường đi, trong các tỉnh tiệm mua lúa đều của khách-trú hết, mà mấy nhà máy lớn ở Bình-Đông Bình-Tây cũng là của họ. Mình xướng ra lập tiệm buôn bán lúa, mình phải dành với khách-trú mà mua, đó là một việc khó rồi, mà mua đặng lúa chở đi bán, lại phải bán cho nhà máy khách-trú, đó là một điều khó nữa. Mình cô thân yếu thế quá, nếu họ muốn hại mình thì dễ như chơi, bởi vậy cuộc thương cổ trong Nam-kỳ duy có nghề buôn bán lúa là hiểm nghèo hơn hết, tuy phát tài mau thiệt, song cụt vốn cũng không lâu gì. Tiệm của mình mới lập ra năm đầu, may tôi bày cách mua lúa xa-mãi, mà thiệt cũng là nhờ ra giêng giá lúa phát lung quá, nên mình mới lời nhiều đặng. Mà năm nay lời như vậy biết qua sang năm mình có lời đặng nữa hay không, hay là cụt vốn rồi khánh -tận cũng không biết chừng.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Hoặc là Tổng-lý ăn gian, chớ buôn bán gì mà đến cụt vốn.

- Anh đừng nói vậy; tôi đã thấy nhiều người ra vốn bằng mười phần vốn của mình, mà bị lỗ rồi cũng cụt vốn hết, mình có vài muôn không phải là nhiều đâu. Anh nghĩ thử coi, ví như mình thấy lúa phát giá mình mua lỡ nhiều rồi, mà chưa kịp bán, thình-lình lúa sụt giá đi, nếu mình bán nhầu thì phải lỗ, còn nếu vựa lại nhà máy mà chờ giá, thì vựa mình không tốt lúa hư hết. Nếu mình chở lên mướn tàu-khậu trên Chợ-lớn mà dựa thì đặng, song tiền mướn mắc lắm, mà biết chừng nào lúa mới phát giá nên liệu trước cho đặng. Anh giao tiệm cho tôi coi từ năm ngoái đến năm nay, tôi sợ có một điều đó là nhứt hết, bởi vậy số tiền lời mua lúa xa-mãi và mua ghe chài, tôi làm theo, tôi không ghi vào sổ, để riêng ra ngoài làm tiền dự-trữ của hội đặng ngừa năm rủi-ro lỗ-lã, số ấy là số lời ngoại-lệ có can hệ chi đâu.

- Chú mầy đừng có lẽo-lự, muốn sang đoạt số bạc ấy, bây giờ nói giống gì cũng không đặng đâu.

Kỳ-Tâm nãy giờ dằn hết sức nên cứ kiếm lời êm ái mà nói với Trường-Xuân, tưởng là lời phải của mình sửa tánh quấy cho người đặng, chẳng dè mình nói êm chừng nào Trường-Xuân lại càng nói xấu mình chừng nấy, bởi vậy anh ta giận tái mét, trợn mắt ngó Trường-Xuân mà đáp rằng:

- Tôi muốn nói phải quấy cho anh nghe chơi, té ra anh hầm hầm muốn làm cho tôi ở tù hoài. Nếu anh muốn như vậy thì tôi cũng phải làm cho vừa lòng anh, chớ biết liệu làm sao bây giờ, bởi vì tôi đã hứa giúp dùm cho anh, thì tôi phải giúp cho đến cùng. Đặng nếu anh làm như vậy thì có đủ cớ cho cô hai vào đơn xin để tôi đặng, bởi vì hễ tôi sang đoạt đến 18 ngàn đồng thì chắc là tôi phải bị Tòa đại-hình kêu án, mà hễ tôi bị án đại-hình thì cô hai xin để đủ phép lắm. Song muốn cho tôi bị án sang đoạt, thì trước hết lấy mất số bạc 18 ngàn đó rồi mới đi cáo tôi đặng. Vậy thì cuốn sổ với chìa khóa tủ sắt đây, anh lấy mà cất đi, rồi ra tiệm mở tủ lấy luôn một muôn tám đem về nhà mà cất rồi sẽ đi kiện tôi. Kỳ-Tâm vừa nói vừa móc túi lấy cuốn sổ với xâu chìa khóa quăng trên bàn ngay mặt Trường-Xuân. Trường-Xuân ngồi cặp mắt thì liếc hai vật ấy, còn trong trí thì suy nghĩ lung lắm. Kỳ-Tâm đứng chống nạnh ngó Trường-Xuân, thấy Trường-Xuân dụ-dự thì nói tiếp rằng:

- Anh ra tiệm lấy bạc đi.

- Chú mầy xúi ta đi ăn cắp sao?

- Anh đừng giả bộ liêm-sỉ chi hết! Cha chả! Việc gì anh còn dám làm thay, huống chi việc nầy anh dụ-dự nỗi gì! Mà anh còn khờ quá! Để tôi chỉ dùm cho: dầu anh có lấy bạc đó anh cũng chẳng mang tiếng ăn trộm ăn cắp đâu mà sợ. Anh giàu sang quá, dầu tôi có khai ra đi nữa, có ai tin tôi. Song dầu tôi bị án đày lưu xứ tôi cũng vui lòng không thèm khai đâu mà anh ngại. Anh cứ lấy bạc đem về mà cất, rồi chừng Tòa đại-hình kêu án tôi rồi anh đem số bạc ấy ra mà trả lại cho hội, anh nói rằng anh tiến-cử tôi làm Tổng-lý, tôi ăn gian của hội bây giờ anh chịu đem tiền ấy ra mà bồi thường. Anh làm như vậy thiên-hạ kính phục anh biết chừng nào; có lẽ họ không nỡ cho anh bồi thường, bởi vì hội còn lời năm bảy ngàn khác chớ chưa lỗ, người hùn chưa bị thiệt hại. Nếu họ không cho anh bồi thường thì anh đã có danh lại thêm có lợi nhiều nữa. Còn tôi bị đày rồi thì anh làm đơn cho cô hai xin để tôi, rồi hai người qua lại với nhau tiện quá. Anh làm theo như lời tôi nói đó thì anh có danh, có lợi, mà lại phỉ nguyện nữa, anh hiểu chưa?

Kỳ-Tâm nói tới đó thì nghe tiếng Kỳ-Phùng khóc trong buồng, rồi lại nghe tiếng Yến-Tuyết ru nho nhỏ. Trường-Xuân ngồi tay chống trán mà suy nghĩ hoài. Bà Phủ ngó hai người một hồi rồi bà nói rằng:

- Không nên đâu cháu; để thủng-thẳng rồi sẽ tính, chớ mình vui sướng mà phải làm thầy hai bị đày bị lưu thì tội-nghiệp thầy quá, làm như vậy thất đức lắm. Thầy giúp cho mình rồi bây giờ mình đi hại thầy hay sao?

Trường-Xuân muốn nói mà rồi không nói lại ngồi suy nghĩ nữa. Kỳ-Tâm thấy vậy mới cười gằn mà nói rằng:

- Thưa bà, bà cản ảnh làm gì, để cho ảnh lấy bạc rồi đi cáo tôi đi mà. Người giàu sang như ảnh thì biết thương ai! Hứ! Vậy cho thiên-hạ họ biết người khốn-nạn là ông Trường-Xuân giàu sang nầy, chớ không phải là thằng Kỳ-Tâm nghèo mạt đây đâu! Nầy anh, thuở nay anh nịch hai chữ giàu sang quá, dầu phải chịu xấu hổ mà đặng giàu, anh cũng làm, dầu bị nhơ- nhuốc mà đặng sang, anh không nệ, anh quen tánh đê-tiện, không biết danh-dự phẩm giá của kẻ nam-nhi là gì, nên anh tưởng thiên-hạ đều như anh hết thảy. Anh lầm lắm! Ở đời tuy là người như anh vậy thiệt là nhiều, song cũng còn có người biết trọng nhơn nghĩa hơn bạc tiền, biết trọng danh-dự hơn quyền tước, chớ không phải mọi người đều như anh vậy đâu. Anh phải biết rằng tôi đây là một thằng nghèo mạt, không đủ cơm ăn cho no bụng, không có áo mặc cho ấm thân, nhưng mà anh thử lạy tôi mà xin tôi đổi tên làm anh, còn anh xuống làm tôi, coi tôi có chịu hay không. Thà tôi làm thằng Kỳ-Tâm chớ tôi không thèm làm ông Trường-Xuân đâu. Anh đừng tưởng tôi chịu nôm cho con bà đây, là chủ ý tôi muốn ăn tiền của anh hoặc cố tâm muốn kết duyên với cô hai. Không, tôi không thèm cái nào hết, đồng bạc của anh sạch-sẽ gì, còn - nói ra phải xin lỗi bà - giá của cô hai thấp thỏi lắm. Chẳng giấu anh nữa mà gì, tôi là một thằng chán đời, tôi thấy thiên-hạ, hễ ai giàu sang thì họ bấu theo bợ đỡ, dầu làm quấy họ cũng khen phải, còn ai nghèo hèn thì họ bấu theo khinh bạc, dầu ở phải họ cũng chê là quấy, mà họ lại thường cho mấy đứa nghèo như tôi là quân vô dụng, là đồ nhơ-nhuốc, bởi vậy thầy-giáo Thế thầy cậy tôi nôm dùm, tôi chịu liền, đặng thử coi ai trong sạch, ai nhơ-nhuốc, ai có ích cho đời, ai làm hại xã hôi. Tôi nói thiệt cho anh biết, anh cứ lấy bạc rồi đi cáo tôi đi, đừng dụ-dự gì hết, thân tôi là thân chết rồi, dầu ở đây hay là ở trong khám tôi coi cũng vậy, tôi cần gì đâu. Anh cứ làm ơn đi mà, làm thử coi ai xấu, ai tốt. Tôi làm ơn cho anh với bà đây, tôi trong sạch không ăn cắp của ai, mà tôi ở tù nghĩ tôi có nhục gì đâu. Có nhục là nhục cho bà đây có rể ăn cướp, nhục cho cô hai có chồng bị đày, nhục cho thằng nhỏ có cha khốn-nạn. Tôi xúi anh đó là thiệt tình, chớ không phải nói lẩy đâu.

Kỳ-Tâm nói dứt lời rồi thọc tay vào túi quần đi qua đi lại. Trường-Xuân giận mà nói ra không đặng nên ngồi lặng thinh, còn bà Phủ hổ-thẹn quá nên day mặt vô vách têm trầu mà ăn, không dám ngó Kỳ-Tâm. Thằng Quới đi chợ về, bước vô bẩm rằng:

- Thưa bà, tôi đem cho bà Thông một nhánh cau, bà biểu tôi về nói bà cám ơn lắm và có gởi cho bà hai chục trầu Đồng-Nai đây.

Trường-Xuân thở dài một cái rồi đứng dậy thưa với bà Phủ mà về, không thèm nói tới Kỳ-Tâm, Kỳ-Tâm ra cửa ngó theo, chừng thấy Trường-Xuân đi xa rồi mới trở vô lấy nón và từ giã bà Phủ mà ra tiệm. Anh ta đi đặng một khúc đường thì thấy thằng Quới chạy theo đưa cuốn sổ và xâu chìa khóa mà nói rằng:

- Thầy bỏ quên sổ với chìa khóa trên bàn nên bà biểu tôi chạy theo đưa cho thầy. Kỳ-Tâm lấy hai vật ấy bỏ túi, cám ơn thằng Quới rồi đi nữa, song đi chậm chậm, tay chắp sau đít, mặt ngó xuống đất, bộ coi suy nghĩ lung lắm.

[Helen]

Chương 010

(Đoạn kết)

Kỳ-Tâm ra về rồi, bà Phủ không yên trong lòng, nằm ngồi không đặng, nên đi dạo ngoài vườn cho khuây lãng. Yến-Tuyết bồng con ra để nằm trên ván, rồi lại đứng dựa cửa sổ mà ngó ra sân. Trời gần tối mà lại chuyển mưa, nên gió thổi cây lá lào-xào, mây giăng tứ bề đen kịt. Bà Phủ ở ngoài vườn bước vô hối đốt đèn rồi dọn cơm ăn. Hai mẹ con ngồi ăn cơm, không ai nói tới ai, xem ra dường như mỗi người đều có việc lo riêng mà không thế tỏ bày với nhau cho đặng vậy. Ngoài sân mưa ào-ào, nước máng xối chảy vô lu nghe rổn-rổn. Gió tạt ngọn đèn xao xuyến, làm cho trong nhà lúc mờ lúc tỏ không chừng; chớp nhoáng đầu nhành sáng trưng coi ra ngoài vườn chỗ đỏ chỗ đen phát sợ.

Ăn cơm rồi Yến-Tuyết thì ngồi trên ván mà cho con bú, còn bà Phủ thì ngồi bên kia mà ăn trầu. Ngoài sân giọt mưa đã dứt, nhưng mà nước đọng trên nhành còn rơi lộp-độp bên vách tường; sau vườn luồng gió chưa tan, bởi vậy lòn vào trong nhà mà phất bay phơ che cánh cửa. Bà Phủ mới nói với Yến-Tuyết rằng:

- Nhờ có thầy hai che đậy dùm, nên từ năm ngoái đến năm nay mẹ con mình bình an, khỏi tiếng tăm chi hết. Không biết sao mà thằng Tổng nó giận nó muốn đuổi thầy. Má sợ thầy giận, rồi thầy ra khỏi nhà thầy kiếm chuyện xấu của mình thầy nói bậy nói bạ mình chịu sao đặng. Thầy biết chuyện nhà của mình hết, hễ thầy đi rồi thì lẽ gì thầy không nói. Nếu thầy viết trong mấy tờ nhựt-trình thì Lục-tỉnh họ hay hết, cha chả là khổ …

Yến-Tuyết nghe mẹ nói thì không cãi lẽ, cứ ngồi ngó ngay vào vách, nước mắt rưng-rưng, mà mặt coi giận lắm chớ không phải buồn, bà Phủ tằng hắng vừa muốn nói nữa, bỗng nghe ngoài ngõ có tiếng kêu rằng:

- Quới a, Quới, ra mở cửa, nghe không.

Bà Phủ kêu tiếp thằng Quới rồi nói với Yến-Tuyết rằng:

- Bữa nay thầy hai sao lại về ban đêm. Mà trời mưa giông ướt-át thẩy về làm gì kìa?

Yến-Tuyết thở ra, bồng con vào trong buồng. Thằng Quới mở cửa ngỏ rồi, thấy Kỳ-Tâm xâm-xâm đi vô, mình mặc bộ đồ tây xám, bâu rách, cửa tay xười, chơn mang giầy đen cũng cũ; bộ đồ nầy là đồ mặc trong lúc gặp Tế-Thế bên Mỹ-Tho. Bà Phủ thấy nón của thầy bị giọt mưa lốm-đốm, quần của thầy bị bùn văng lấm ống, bà mới hỏi rằng:

- Thầy đi xe hay là đi bộ?

- Thưa, tôi đi bộ. Trời mưa xe kéo rút về nghỉ nên kêu không được cái nào hết.

- Bữa nay mưa mà trời lại giông dữ quá.

Kỳ-Tâm kéo ghế ngồi, rồi lấy thuốc ra mà hút không nói chi hết. Bà Phủ nghi cho Kỳ-Tâm vô là có ý tỏ việc chi đây nên bà ngồi cứ liếc dòm Kỳ-Tâm hoài. Cách một hồi Kỳ-Tâm mới đứng dậy mà nói rằng:

- Thưa bà, tôi là đứa chán đời muốn thấy nhơn tình cho đáo để nên mới giúp đặng danh tiếng dùm cho nhà bà và thầy Cai. Tôi có ham giàu sang như họ vậy đâu, giàu sang như họ đó mà tốt gì, còn nghèo hèn như tôi đây có xấu đâu. Hơn một năm nay có lẽ bà cũng biết tánh tình của tôi chút đỉnh. Bà nghĩ lại mà coi, tôi có làm hoặc tính điều chi trái với phận sự của tôi chăng? Đâu có! Ngày nay thầy Cai muốn lấy nghĩa làm thù, muốn đổi ơn ra oán; thuở nay tôi biết nhơn-tình đã nhiều, mà tôi chưa thấy việc như vậy; nay tôi biết thêm một điều nữa thiệt là tôi mừng vô cùng. Tôi vô đây là vô đặng mà thưa cho bà hay rằng sáng mai tôi đi, bởi vì thầy Cai không muốn cho tôi ở nữa thì tôi đi, chớ tôi cưới vợ coi tiệm có ích lợi chi cho tôi, mà tôi phải cố lì để cho kẻ giàu sang họ khinh bỉ.

Bà Phủ tuy thấy Kỳ-Tâm với Trường-Xuân cãi cọ với nhau hồi trưa thì bà đã nghi Kỳ-Tâm không chịu ở nữa, song bà nghe Kỳ-Tâm nói mấy lời thì bà bối rối vô cùng. Bà sợ hễ Kỳ-Tâm ra khỏi nhà rồi anh ta nói bậy, rơi tiếng xấu cùng trong xứ, bởi vậy khí thì mát mẻ mà bà muốn đổ mồ-hôi. Bà khóc và nói bệu-bạo rằng:

- Thằng Tổng nó nóng giận, thầy chấp nó làm chi. Nhờ ơn thầy bảo bộc nên hơn một năm nay danh tiếng của mẹ con tôi mới đặng vuông tròn, nếu thầy ra khỏi nhà thì chắc mẹ con tôi xấu-hổ lắm. Vậy xin thầy có làm ơn thì làm dùm cho trót, dầu thế nào thầy cũng nghĩ bụng mẹ con tôi chớ nếu thầy không thương chắc là mẹ con tôi khốn-khổ lắm.

Kỳ-Tâm nghe nói tức cười rồi đáp rằng:

- Thưa bà, mấy lời bà nói đó làm cho tôi buồn nhiều hơn nữa. Bà sợ hễ tôi ra khỏi nhà rồi tôi đem chuyện xấu của nhà bà mà rao ra cho thiên-hạ biết hay sao? Thưa bà, thuở nay người ta thường làm như vậy, hễ thương thì nói tốt, giận thì nói xấu. Mà khi tôi vô làm tốt dùm cho bà, là làm cầu vui chớ có phải là vì thương bà đâu, nay tôi ra là tại tôi hết muốn ở nữa, chớ tôi cũng chẳng giận ai mà bà sợ tôi nói. Xin bà chớ tưởng bụng tôi như bụng thiên-hạ vậy mà tội nghiệp cho tôi.

Bà Phủ tuy là người nói chuyện giỏi, biết tráo trở, biết dịu ngọt, biết cân lời nặng tiếng nhẹ, biết dẫn tích xa lý gần, song bà chưa từng nghe ai nói giọng dị kỳ như giọng của Kỳ-Tâm vậy, nên ngơ-ngẩn không đối đáp đặng, bà cứ năn nỉ Kỳ-Tâm đừng giận, để thi thoảng rồi sẽ tính. Hai người nói chuyện đến 10 giờ, Kỳ-Tâm muốn kiếu từ về tiệm, bà Phủ lại theo cầm ở lại mà ngủ. Lúc ấy trời mưa lớn, phần thì không có xe, nên Kỳ-Tâm phải vưng lời ở lại nhà bà mà nghỉ.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

Kỳ-Tâm mở giầy cởi áo rồi nằm tại bộ ván ngoài. Bà Phủ kêu thằng Quới biểu đóng cửa rồi đi theo nó xuống nhà sau, đưa cho nó một đồng bạc mà dặn rằng:

- Nầy, con ngủ rồi khuya thức dậy cho sớm, đi xe lửa qua Bến-Tranh mời thằng Tổng qua lập tức cho bà nói chuyện nghé. Như nó có hỏi bà có chuyện gì, thì con thưa rằng thầy hai thầy phiền, muốn bỏ tiệm lúa mà đi làm việc trên Sài Gòn, nên nó phải qua mà tính công chuyện chớ để trễ không đặng. Con nhớ nói rõ ràng, nghe không con.

Khuya thằng Quới thức dậy đi qua Bến-Tranh. Trường-Xuân nghe nói Kỳ-Tâm tính bỏ tiệm mà đi, thì cũng sợ anh ta ra khỏi rồi đem chuyện xấu của mình mà bán rao, nên ngồi xe hơi lật-đật đi liền. Đi dọc đường Trường-Xuân nhớ những lời mình nói nặng-nề với Kỳ-Tâm hôm qua thì ăn-năn lắm. Anh ta thầm nghĩ chớ chi mình dùng lời dịu ngọt mà dụ dỗ thì cõ lẽ đặng việc hơn. Thôi, để qua đây mình năn-nỉ cho nó ở lại, rồi sau sẽ tính; nếu nó không chịu, mình hứa cho nó tiền nhiều thì chắc nó mê chớ gì. Anh ta đã tính như vậy mà cũng không yên lòng, bởi vậy qua đến Tân-An anh ta ghé nhà Tế-Thế mà thuật sơ chuyện Kỳ-Tâm đòi đi cho Tế-Thế nghe, rồi mượn Tế-Thế đi với mình vô nhà bà Phủ mà nói dùm. Ngày ấy nhằm chúa nhựt, mà hơn một năm nay Tế-Thế mượn tiền bạc của Trường-Xuân cũng nhiều rồi nên người ta cậy không lẽ từ chối, nên lật-đật thay áo đổi quần mà đi với Trường-Xuân.

Sáng bữa ấy bà Phủ không cho mở cửa mà cũng không cho nói chuyện lớn, bởi vậy Kỳ-Tâm nằm đắp mền ngủ hoài, đến tám giờ nhờ có Kỳ-Phùng trong buồng khóc om-sòm, anh ta mới giựt mình thức dậy. Bà Phủ đã sai chín Hữu đi mua đồ ăn sẵn rồi, nên Kỳ-Tâm rửa mặt thay đồ vừa xong bà hối bưng cà-phê bánh mì ra cho Kỳ-Tâm lót lòng. Bà Phủ ân cần tiếp đãi, tính cầm Kỳ-Tâm ở lại mà chờ Trường-Xuân qua. Bà cứ theo can gián hoài và xin Kỳ-Tâm thương bụng bà. Kỳ-Tâm đã quyết định bỏ mà đi, nên thấy bà hậu đãi thì cười thầm trong bụng, có ý để coi bà làm thế nào. Chẳng dè đến 9 giờ rưỡi nghe xe hơi ngừng ngoài cửa, rồi thấy Trường-Xuân với Tế-Thế thủng-thẳng đi vô. Kỳ Tâm dòm thấy vậy thì hiểu ý bà liền, song để coi mưu kế thể nào, nên ngồi cười không nói chi hết.

Trường-Xuân với Tế-Thế bước vô, Kỳ-Tâm đứng dậy chào hỏi lơ-là, chớ không niềm-nỡ như mấy lần gặp trước. Bộ Trường-Xuân coi bợ ngợ lắm, còn bà Phủ muốn nói, song không biết làm sao mà khởi đầu, Tế-Thế thấy vậy mới hỏi Kỳ-Tâm rằng:

- Tôi nghe có việc gì mà lộn-xộn đó vậy anh?

- Có việc gì lộn-xộn đâu?

- Nghe nói anh tính đi đâu đó?

- Ừ, phải. Hồi đó anh Tổng có giao hễ chừng nào anh biểu thôi, thì tôi phải thôi liền. Nay ảnh không muốn cho tôi ở nữa thì tôi đi, chớ có chi đâu mà lộn-xộn.

- É! Bậy lắm nà! Đi đâu? Anh đi rồi tiệm lúa ai coi?

- Vậy đó có phải là việc của tôi đâu mà anh hỏi vậy. Ai coi tự ý hội chớ. Tôi làm dùm mà chơi đặng cho thiên-hạ khen bà đây có rể buôn bán giỏi vậy thôi, chớ tôi có lợi gì mà tôi lo.

- Anh nói vậy sao phải?

- Anh thiệt giống thiên-hạ quá! Phải, tôi là đứa nghèo hèn có nói lời nào là lời phải đâu! Anh cũng là tụi bợ đít kẻ giàu sang, học như anh vậy mà học làm gì?

Tế-Thế mắc cỡ ngồi lặng thinh không biết nói sao đặng. Trường-Xuân mới đứng dậy mà đốt thuốc hút và nói rằng:

- Dượng hai …

- Bây giờ còn kêu tôi bằng dượng nữa mà làm gì?

- Hôm qua tôi nóng giận tôi nói lỡ nhiều lời nặng, xin dượng chớ phiền. Nếu dượng giận tôi dượng bỏ đi thì khó cho tôi lắm, bởi vì hễ dượng đi thì tôi phải dẹp tiệm lúa chớ ai mà coi …

- Thầy thiệt là một người giả dối không ai bằng. Mỗi việc thầy đều làm giả hết thảy.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Tôi có dối dượng việc nào đâu mà dượng nói như vậy?

- À, nếu thầy muốn biết xin thầy ngồi xuống, rồi tôi nói hết cho thầy nghe. Phàm đàn ông con trai đi cưới vợ là có ý muốn lập nên gia-thất rồi sanh con đẻ cháu đặng nối nghiệp lâu dài. Thầy đi cưới vợ không có ý đó, muốn cậy thế bên vợ mà làm sang trọng, chớ không kể chi là gia thất, dường ấy không phải là thầy dối đời hay sao? Thầy có vợ rồi mà bà đây là dì ruột của thầy, cô hai ở nhà là em thầy, thầy lại không kể nghĩa bà con, thầy làm cho hư danh tiết của em gái thầy, rồi thầy chạy sấp chạy ngửa kiếm người nôm dùm đặng che miệng thiên-hạ, nếu thầy nói rằng thầy đây không giả dối, vậy chớ thầy làm chi vậy? Ngày nay thầy đặng làm ông Tổng rồi, thầy nghĩ dầu bây giờ vợ thầy có hay cũng chẳng hại gì, bởi vậy thầy muốn đuổi tôi đi đặng cho thầy qua lại nhà nầy cho dễ, mà thầy không chịu nói thiệt rồi thầy lại kiếm cớ khác mà nói. Rồi bây giờ tôi đi, thầy sợ tôi ra khỏi đây tôi báng rao xấu hổ, mà thầy lại bày chuyện nói rằng tôi đi thì không ai coi tiệm lúa, thầy nghĩ lại mà coi có phải là thầy dối luôn với tôi nữa hay không? Trước khi tôi chịu giúp thầy thì tôi có buộc thầy dầu việc gì cũng phải thiệt tình với nhau, bởi vì tôi chịu làm chàng rể giả là ý tôi muốn dối thiên-hạ đặng giúp dùm cho thầy mà thôi, chớ tôi không chịu dối thầy. Nay thầy bội ước thì tôi không thế giúp nữa. Bề nào tôi cũng đi, thầy đừng có nhiều lời vô ích. Song trước khi tôi từ giã thầy, tôi làm ơn nói dùm ít lời cho thầy biết; tuy là đời nầy thiên-hạ đều giả dối hết thảy, song nếu mình muốn cho hơn thiên-hạ thì đừng thèm giả-dối mới đặng. Thầy giàu mà thiếu gì người khác giàu hơn thầy. Nếu thầy đừng giả dối thì tự nhiên không ai bằng thầy đặng. Mà thầy có tiền nhiều, có quyền lớn, thiên-hạ họ vị thầy, nên làm quấy họ không dám cười trước mặt thầy, nhưng thầy dám chắc sau lưng họ cũng còn khen thầy nữa sao? Ví như phong đồi tục bại ngu muội hết thảy, cứ khen kẻ giàu sang, chớ không kể chi là phải quấy gì nữa, thầy làm quấy không ai cười thầy, song có lẽ thầy thấy cỏ cây thầy cũng hổ thầm chớ. Nếu thầy không biết hổ thầm thì thôi, tôi nói nữa cũng vô ích.

Trường-Xuân nghe Kỳ-Tâm nói một hơi, thì hổ-thẹn quá nên ngồi gục mặt, không cãi chi đặng hết. Cách một hồi anh ta định tĩnh mới năn nỉ rằng:

- Dượng giận nên dượng nói nặng nề, tôi cũng chẳng cố chấp làm gì. Thôi xin dượng đừng có phiền nữa. Bây giờ dượng muốn sao tôi cũng chịu hết, dượng coi tiệm muốn ăn lương một tháng bao nhiêu cũng đặng, hay là bây giờ dượng cần dùng bao nhiêu tiền tôi cũng đưa cho mà xài.

Kỳ-Tâm cười ngất mà đáp rằng:

- Cử-chỉ của thầy kỳ quá, tôi chịu không đặng nữa. Thầy thấy thiên-hạ ham tiền, thuở nay có việc gì thầy cũng vãi tiền ra mà mua lòng người ta, rồi thầy tưởng tôi đây cũng như thiên-hạ vậy, nên thầy lấy đồng tiền mà khiêu lòng tôi. Tôi nói cho thầy biết, thầy lầm lắm! Tôi không phải như họ vậy đâu. Tôi trọng là trọng người chơn chánh, tôi mến là mến người biết nghĩa, chớ tiền bạc của thầy có nghĩa-lý gì đâu. Thôi, tôi không muốn nói chuyện nhiều với thầy nữa. Xin bà với hai thầy ở lại đây mà an hường hiển-vinh, để cho tôi đi, phận tôi nghèo hèn thì tôi phải tìm chốn nghèo hèn mà nương dựa.

Kỳ-Tâm dứt lời liền đứng dậy chắp tay xá bà Phủ rồi dợm bước ra cửa. Bà Phủ bối-rối quá nên biểu rằng:

- Thầy hai, thầy có đi thì thủng-thẳng để cho tôi phân đôi lời rồi sẽ đi.

Kỳ-Tâm lắc đầu, bộ không muốn nghe. Tế-Thế thấy vậy mới chạy lại nắm tay của Kỳ-Tâm mà kéo lại. Bốn người đang chộn-rộn, bỗng thấy Yến-Tuyết ở trong buồng bồng con đi ra, lại đứng ngay trước mặt Kỳ-Tâm mà nói rằng:

- Thầy hai, xin thầy chậm-chậm đợi em nói ít lời rồi sẽ đi.

Kỳ-Tâm thấy Yến-Tuyết ra cản thì chưng-hửng. Bấy lâu nay anh ta đã có ý khinh-thị Yến-Tuyết, bởi vậy anh ta ngó ngang Yến-Tuyết một cái rồi day mặt chỗ khác mà hỏi rằng:

- Tôi với cô có chuyện gì đâu mà nói?

Yến-Tuyết đáp rằng:

- Thưa phải. Tôi đã biết thầy rồi, nên không cần phải nói ra làm gì. Tôi muốn nói là nói với má tôi, song xin thầy tạm ngồi nghe tôi nói rồi sẽ đi, chờ tôi một chút thì cũng chẳng muộn gì.

Bà Phủ nghe Yến-Tuyết nói mấy lời, bà không hiểu ý con muốn nói việc gì, nên bà lóng tai mà chờ. Còn Trường-Xuân và Tế-Thế thì ngồi chưng-hửng, nên hai người ngó nhau rồi kéo ghế mà ngồi. Kỳ-Tâm thấy vậy cũng ngồi tạm trên đầu bàn mà chờ coi Yến-Tuyết phân đều chi.

Yến-Tuyết đi lại gần bà Phủ, để con nằm ngửa trên ván, rồi cô ta ngồi bẹp dưới gạch, cúi đầu lạy Bà Phủ và nói rằng:

- Thưa má phận con là con gái, mà con không biết giữ gìn danh giá, làm cho mất tiết mất trinh, để cho má nhọc lòng lo lắng hơn một năm nay, con nghĩ lại tội của con dầu tái sanh mấy đời con cũng chưa chuộc đặng. Việc của con làm thì đã xấu thân con, mà lại còn nhơ nhuốc lây cho tới cha mẹ ông bà, lẽ thì con phải tự vận mà chết liền, như con đã tính hồi thuở ban đầu mới phải. Nhưng vì trong lúc ấy con còn ngu muội, không rõ đường nào là đường chánh, nẻo nào là nẻo tà, nên những lời má khuyên con thì con tưởng là phải hết, con mới xuôi thuận để cho người đi coi rồi cưới, tưởng là làm như vậy danh tiếng con khỏi nhục khỏi nhã. Nào dè từ hôm qua đến bây giờ con nghe những lời của thầy hai bày tỏ thì con hối ngộ, nhớ tới những việc sắp đặt đặng mà giấu diếm thiên hạ đó thì con hổ thẹn vô cùng. Mình đã xấu mà còn muốn làm người phải thì giả dối thái quá, con không thế nào chịu nữa đặng. Thưa má, con đã lỡ mang tội thất hiếu với má rồi, kiếp nầy con không biết sao mà chuộc đặng. Vậy con lạy má xin thứ tội cho con; con nguyện kiếp sau như con đặng tái sanh làm người, thì con sẽ tận tâm tận lực mà báo bổ nghĩa cù lao, đền bồi ơn cúc dục, chớ kiếp nầy má đừng kể thân con nữa làm gì.

Yến-Tuyết và nói và lạy và khóc. Bà Phủ động lòng nên cũng khóc òa. Yến-Tuyết lạy mẹ rồi mới bồng con đi lại đứng dựa bên Kỳ-Tâm mà nói rằng:

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Thưa thầy, việc nhà tôi đã tính xong rồi, vậy thì thầy tính đi đâu tôi cũng đi theo với.

Kỳ-Tâm nghe nói chưng-hửng, nên đứng dậy ngó Yến-Tuyết mà hỏi rằng:

- Cô theo tôi làm chi?

- Thưa thầy, thầy hỏi sao kỳ vậy? Thầy đã cưới tôi làm vợ, thì chồng đâu vợ đó, chớ sao mà thầy hỏi kỳ vậy.

- Tôi đã có giao kết rằng tôi cưới cô là cưới giả đặng che miệng thế gian dùm cho cô mà thôi, chớ có nghĩa vợ chồng gì mà bây giờ cô theo tôi.

- Thưa thầy, tôi cũng biết vậy lắm chớ!

- Nếu cô biết sao cô còn tính theo tôi.

- Thưa thầy, phận tôi tuy ngu muội, nhưng mà tôi cũng biết phải quấy chớ chẳng không, bởi vậy khi tôi lầm lỗi rồi thì tôi tự nguyện phải chết mới khỏi nhục. Ngặt vì má tôi già yếu, hiu quạnh một mình, nếu tôi chết thì tôi chẳng khỏi để sầu cho mẹ. Đã vậy mà má tôi lại theo khuyên giải khóc lóc hoài, biểu để làm theo thói đời kiếm thế mà khỏa lắp tiếng nhơ, nên bất đắc dĩ tôi phải chịu vậy. Tuy vậy mà tôi đã tự nguyện cho đến ngày chết tôi cũng chẳng dám thác thân cùng ai nữa.

- Nếu cô biết hổ như vậy, mà sao ngày tôi đến coi và ngày tôi đến cưới, cô dám chường mặt, không chút thẹn thùa?

- Thưa thầy, tại thầy không rõ việc riêng của tôi, nên thầy chê tôi như vậy cũng phải, chớ tôi ở trong buồng nghe thầy đến nhà thì tôi hổ ngươi nên tôi khóc lu bù, má tôi phải làm giận làm hờn, tôi mới lau nước mắt mà bước ra đó.

Kỳ-Tâm đứng suy nghĩ một hồi rồi nói rằng:

- Tôi là đứa nghèo hèn, ham tiền ham sang nên đã biết cô là gái hư mà còn đi cưới cô, vậy thì tôi có xứng đáng gì mà làm chồng cô?

- Từ hôm qua cho đến bữa nay tôi nghe những lời thầy bày tỏ, thì tôi mới biết thầy là chân chánh quân tử, còn họ gian dối tiểu nhân, chớ thiệt thuở nay tôi đã tập quen theo thế thái nhơn tình, nên tôi trọng kẻ giàu sang còn khinh thường người hèn hạ. Chẳng giấu chi thầy từ năm ngoái cho đến nay thiệt tôi khinh bỉ thầy lắm, bây giờ biết đặng bụng thầy tôi mới kính phục thầy.

- Tôi đây cũng vậy. Khi tôi chịu cưới dùm, thì tôi nghĩ cô là gái biết điều, bởi vậy tôi mới buộc bữa tôi đi coi và tôi đi cưới cô không đặng khóc, bởi vì nếu cô biết hổ cô khóc, mà tôi không biết hổ tôi cưới, thì tôi là người gì. Chẳng dè đến coi thì bộ cô tự nhiên, mà đến cưới bộ cô cũng tự nhiên, bởi vậy tuy tôi không nói ra chớ trong trí tôi chê thầm cô lắm.

Yến-Tuyết nghe nói như vậy thì lau nước mắt rồi cười. Kỳ-Tâm day lại thấy bà Phủ với Tế-Thế đang ngồi chăm chỉ mà nghe, còn Trường-Xuân thì đi vòng lại đứng gần cửa sổ. Kỳ-Tâm thở dài ra rồi nói rằng:

- Cô theo tôi không đặng.

- Sao vậy? Hay thầy ngại vì chút con nầy chăng?

- Không. Nó mới năm sáu tháng mà biết gì. Đã vậy mà theo khai sanh thì nó là con của tôi, nếu tôi nuôi dưỡng nó thì lớn nó giống tôi, chớ nó theo ai mà tôi ngại.

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Vậy chớ tại sao thầy dụ-dự. Hay là thầy chê tôi gái hư thất tiết, nên thầy không đành kết duyên với tôi chăng? Thưa thầy, tôi tuy hư hèn, nhưng mà nhờ thầy chỉ đường hắc bạch, nên bây giờ tôi đã biết lẽ chánh tà rồi, lẽ nào tôi dám đèo bồng lạm dự bố kinh [1]. Tôi xin theo thầy đây là vì mang ơn thầy bảo bọc danh tiếng cho tông-môn, lại thấy thầy như nhánh bông sen, ở dưới bùn vượt lên mà không lấm bùn, nên tôi nguyện đi theo trước là đền ơn cứu giúp, sau nữa học đời thanh-bạch.

- Không. Cô là con nhà quan, tôi là đứa hèn hạ, tôi đâu dám chê cô. Mà theo lời cô nói nãy giờ thì tuy gương trinh của cô đã đục rồi, song tấm lòng của cô không chút bợn. Tôi mà đặng vợ như cô thì may mắn biết chừng nào. Ngặt vì tôi là đứa chán đời, đã không màng giàu sang, mà lại còn khinh-khi màu son phấn, bởi vậy tôi sợ cô theo tôi thì cô cực khổ mà lại chẳng vui nữa chớ.

- Thưa thầy, thói giàu sang tôi đã chán ngán rồi, giàu chừng nào càng bất nhơn, sang chừng nào càng gian dối, chớ giàu sang như họ vậy mà quí gì.

- Ví như tôi nghèo cực lắm, cô cũng theo hoài nữa sao?

- Chừng nào tôi chết mới thôi. Thầy có cơm tôi ăn cơm, thầy có cháo tôi ăn cháo. Nếu cháo cơm không có phải ăn bắp ăn khoai tôi cũng chịu.

- Ví như ngày sau cô hay tôi là đứa ăn trộm cô cũng còn chịu làm vợ tôi nữa sao?

- Không lẽ thầy là người gian. Mà đời nay thiên-hạ họ giựt tiền nhau, ai giựt đặng nhiều họ lại khen là giỏi, bởi vậy thầy có ăn trộm đi nữa, bất quá cũng như họ, chớ không quấy gì hơn.

Kỳ-Tâm nghe Yến-Tuyết nói tới đó thì động lòng rưng-rưng nước mắt, rồi thò tay vào túi móc ra một bó bạc quăng ngay trước mặt Trường-Xuân mà nói rằng:

- Một lời tri kỷ quí hơn ngàn vàng. Vậy thì lấy 18 ngàn đồng bạc nầy không làm gì. Đó, tôi trả lại cho anh đó! Trường-Xuân, Tế-Thế và bà Phủ thảy đều ngẩn ngơ, không nói chi đặng hết. Kỳ-Tâm chắp tay xá bà Phủ rồi bước ra đi. Yến-Tuyết bồng con đi theo. Bà Phủ lật-đật chạy theo níu áo con và rể rồi bà khóc lóc mà nói rằng:

- Con ôi! Con đành bỏ má mà đi sao con? Nếu con đi thì má còn ai mà hủ-hỉ nữa. Thà là con mang tiếng hư má cũng ít buồn, chớ hễ con mà bỏ má thì má rầu chắc má sống không đặng. Thiệt con đành giết má hay sao?

Yến-Tuyết, nghe mẹ nói mấy lời, nước mắt tuôn dầm dề, đi thì đau lòng, ở thì nhọc trí, bởi vậy không biết nói sao cho đặng. Kỳ-Tâm thấy mẹ con bận-bệu, càng thêm động lòng, nên thưa với bà Phủ rằng:

- Bẩm bà, chẳng phải tôi muốn làm ngặt bà mà làm chi. Tôi bỏ đi đây là vì nhân tình giả-dối, làm cho tôi chán-ngán việc đời, nên tôi ở không đặng nữa. Yến-Tuyết tiếp lời mà nói rằng:

- Nếu má muốn cho hai vợ chồng con ở đây với má, má phải đuổi quân gian-dối ra khỏi nhà, rồi cấm tuyệt đừng cho léo hánh tới nữa, hoặc may vợ chồng con mới ở đặng.

Bà Phủ liền buông Yến-Tuyết với Kỳ-Tâm, chạy trở vào nhà, rồi chỉ ngay mặt Trường-Xuân mà nói lớn rằng:

- Đi, mầy phải đi ra khỏi nhà tao cho mau. Mầy là thằng làm ô danh xủ tiết con tao mầy đừng có lai vãng đến đây nữa. Từ rày tao không biết dì cháu nào nữa. Mầy giàu sang trối kệ mầy, giàu như mầy càng thêm nhục.

Trường-Xuân với Tế-Thế hổ-thẹn nên riu-ríu lên xe hơi mà về. Yến-Tuyết với Kỳ-Tâm mới dắt nhau vô nhà, rồi hai mẹ con ôm nhau mà khóc. Kỳ-Tâm thấy tình cảnh như vậy lấy làm đau lòng, song cứ ngồi im-lìm để cho hai mẹ con bày tỏ chút tình dan-díu. Bà Phủ khóc một hồi rồi lau nước mắt mà nói với Kỳ-Tâm rằng:

- Con có lòng quảng đại, đã cứu vớt dùm danh tiếng cho nhà má, mà còn lại chỉ vẽ dùm đường ngay cho má đi nữa. Ơn nghĩa của con má chẳng biết lấy chi mà đền đáp cho vừa. Vậy nếu con chẳng chê Yến-Tuyết là gái hư, thì má xin con vui lòng ở đây với má, đặng má dạy nó hết lòng sửa trấp nưng khăn cho con, ngõ trả chút nghĩa dài ân nặng.

Kỳ-Tâm đáp rằng:

--------------------------------------------------------------------------------
Tỉnh Mộng - Nguyên Tác: Hồ Biểu Chánh

- Thân tôi nghèo hèn, theo đời nay thì tôi chẳng bằng ai hết. Nay bà thương tôi bà nói như vậy, tôi sợ ngày khác bà thấy họ cao sang rồi bà ăn năn chăng. Kỳ-Tâm tỏ chưa hết ý thì Yến-Tuyết hớt mà nói rằng:

- Thầy tuy nghèo hèn, nhưng mà chân-chánh quân-tử; những bực giàu sang đời nay ai mà dám sánh với thầy. Tôi e là e tôi không xứng kết duyên cùng thầy mà thôi, chớ sao thầy lại ngại rằng ngày sau mẹ con tôi ăn-năn.

Kỳ-Tâm ngó Yến-Tuyết rồi chúm-chím cười, làm cho Yến-Tuyết mắc cỡ phải day mặt chỗ khác.

Kỳ-Tâm đã não-nề nhân tình ấm-lạnh nên tính sống là sống đặng coi đời thử mà chơi, chớ không kể chi thất gia. Còn Yến-Tuyết đã hổ vì danh tiết nhơ-nhuốc, nên tính sống là sống đặng nuôi mẹ cho đến già, chớ không còn mong tơ tóc nữa. Mà nay vì chữ đồng thinh đồng khí, nhờ có thế tình khúc trực mà trai rõ đặng lòng gái, gái biết đặng chí trai, rồi kẻ đổi ý người quên nguyền, tác thành giai ngẫu, nghĩ thiệt cũng kỳ.

Kỳ-Tâm viết thơ giao tiệm lúa lại cho Trường-Xuân, không thèm làm tổng-lý nữa, rồi ở nhà với Yến-Tuyết, khi sửa kiểng trồng cây, khi thì ngâm thi đọc sách, quyết vui thú gia-đình, không màng thế tục.

Có bữa trời chiều mát-mẻ, vợ chồng dắt nhau ra ngoài cầu thang mà ngồi, rồi móc mồi thả cần mà câu, chồng ôm con cầm sách mà đọc. Hễ chồng đọc đến đoạn nào hay thì cắt nghĩa lại cho vợ nghe, hễ vợ giựt đặng con cá nào lớn thì kêu chồng dùm gỡ.

Có khi chồng cầm dao đi cắt bông, thì vợ xách giỏ dắt con theo sau mà lượm, thấy cái bông nào tốt thì vợ chồng xúm lại mà nhìn. Có đêm trăng tỏ trời trong vợ chồng nhắc ghế ra để trước sân mà nằm, rồi luận thế thái nhân tình, ý hiệp ý, tâm đồng tâm, thiệt là tương đắc.

Những người biết tâm-sự của Kỳ-Tâm với Yến-Tuyết, kẻ thì khen Kỳ-Tâm có phước, thân nghèo mà cưới đặng vợ giàu sang, còn kẻ thì khen Yến-Tuyết có phần, đã thất tiết rồi mà cũng còn có chồng đặng. Bà Phủ nghe lời dị nghị ấy bà không buồn mà bà lại cười rồi nói rằng:

- Biết ai là có phước, mà biết ai là có phần? Nếu Kỳ-Tâm mà không gặp cảnh gia-đình nguy biến, thì đâu chắc chồng nầy vợ đó. Còn nếu Yến-Tuyết mà không lỡ nếm mùi đời đắng cay, thì cũng không chắc vợ nầy chồng đó. Đường đời hiểm trở, có người khổ cho tới già, mà chưa biết khôn đặng, thiệt là tội nghiệp.

Thiệt vậy lắm chứ!

(theo bản in của NXB Phương Nam Sài Gòn 1952)