THƠ ĐỖ PHỦ

[lamgiaminhct]

Ai giang đầu

Thiếu Lăng dã lão thôn sinh khốc
Xuân nhật tiềm hành Khúc Giang khúc
Giang đầu cung điện tỏa thiên môn
Tế liễu tân bồ vị thùy lục?
Ức tích nghê tinh há nam uyển
Uyển trung vạn vật sinh nhan sắc
Chiêu Dương điện lý đệ nhất nhân
Đồng liễn tùy quân tại quân trắc
Liễn tiền tài nhân đới cung tiễn
Bạch mã tước nghiệt hoàng kim lặc
Phiên thân hướng thiên ngưỡng xạ vân
Nhất tiếu chính trụy song phi dực
Minh mâu hạo xỉ kim hà tại?
Huyết ô du hồn quy bất đắc
Thanh Vị đông lưu, Kiếm Các thâm
Khứ trú bỉ thử vô tiêu tức
Nhân sinh hữu tình lệ triêm ức
Giang thủy giang hoa khởi chung cực
Hoàng hôn Hồ kỵ trần mãn thành
Dục vãng thành nam vọng thành bắc.

Dịch Nghĩa

Nỗi đau xót bên sông
Ông già nhà quê Thiếu Lăng (1) nén tiếng khóc nghẹn ngào
Ngày xuân, lẻn đi trên khuỷu sông Khúc Giang (2)
Hàng nghìn cửa cung điện ở bên sông đều im ỉm khóa
Cây liễu xinh, khóm bồ non, vì ai mà xanh tươi?
Nhớ khi xưa, cờ bảy sắc trẩy xuống vườn ngự uyển phía nam
Cảnh vật trong vườn đều tưng bừng tươi thắm
Người bậc nhất trong cung Chiêu Dương (3)
Được ngồi cùng xe với vua, theo hầu bên cạnh vua
Trước xe là các nữ quan đeo cung tên
Ngựa bạch ngậm chặt chiếc hàm thiếc bằng vàng
(Nữ quan) xoay mình, ngước nhìn trời, nhắm bắn lên mây
Một nụ cười đã rơi cả đôi chim đang bay sát cánh
(Người đẹp) mắt trong sáng, răng trắng bóng, bây giờ ở đâu?
Hồn bơ vơ vấy máu không nơi về được
Nước sông Vị trong xanh chảy về đông, hang núi Kiếm Các thăm thẳm
Kẻ đi người ở (4), như thế là tăm hơi vắng bặt
Người đời có tình cảm, lệ chảy ướt ngực
Nước sông và hoa cỏ bên sông há đều đau buồn cùng cực
Dưới bóng hoàng hôn, quân Hồ cưỡi ngựa tung bụi đầy thành
(Khiến mình mê man) định đi tới phía nam thành lại hướng về phía bắc!

Chú thích:
(1) Tức Đỗ Phủ.
(2) Sông Khúc Giang ở phía đông Trường An.
(3) Triệu Phi Yến, người bậc nhất trong cung Chiêu Dương nhà Hán. Đây chỉ Dương Quý Phi.
(4) Ý nói: Dương Quý Phi bị thắt cổ chết ở Mã Ngôi, còn Đường Minh Hoàng chạy vào đất Thục.

[lamgiaminhct]

Dịch Thơ Thương đầu sông

Ông già Thiếu Lăng nghẹn ngào khóc,
Ngày xuân thui thủi khúc sông Khúc.
Bên sông cung điện khóa nơi nơi,
Bồ liễu vì ai khoe thắm lục?
Nhớ thuở bóng cờ xuống vườn nam,
Vườn nam cảnh vật bừng sắc hương!
Trong điện Chiêu Dương người bậc nhất,
Cùng xe ngồi cạnh đức quân vương.
Trước xe thể nữ đeo cung tên,
Ngựa bạch ngậm chiếc nhàm hoàng kim,
Né mình nhìn trời nhằm mấy bắn,
Một nụ cười rơi cả đôi chim.
Mặt ngọc răng ngà vắng bấy lâu,
Máu hoen hồn lạc biết về đâu!
Vị Thủy xuôi đông, Kiếm Các vắng,
Khuất, còn, vắng bặt tăm hơi nhau!
Việc đời nghĩ lại lệ ướt ngực,
Hoa, nước trên sông... đâu cùng cực?
Ngựa Hồ về tối, bụi đầy thành,
Ta muốn về nam, hóa sang bắc!

[lamgiaminhct]

Ai vương tôn

Trường An thành đầu đầu bạch ô
Dạ phi Diên Thu môn thượng hô
Hựu hướng nhân gia trác đại ốc
Ốc để đạt quan tẩu tị Hồ
Kim tiên đoạn chiết cửu mã tử
Cốt nhục bất đắc đồng trì khu
Yêu hạ bảo quyết thanh san hô
Khả liên vương tôn khấp lộ ngung
Vấn chi bất khẳng đạo tính danh
Đãn đạo cùng khổ khất vi nô
Dĩ kinh bách nhật thoán kinh cức
Thân thượng vô hữu hoàn cơ phu
Cao Đế tử tôn tẫn long chuyết
Long chủng tự dữ thường nhân thù
Sài lang tại ấp long tại dã
Vương tôn thiện bảo thiên kim khu
Bất cảm trường ngữ lâm giao cù
Thả vị vương tôn lập tư tu
Tạc dạ đông phong xuy huyết tinh
Đông lai thác đà mãn cựu đô
Sóc phương kiện nhi hảo thân thủ,
Tích hà dũng nhuệ kim hà ngu!
Thiết văn thiên tử dĩ truyền vị,
Thánh đức bắc phục Nam Thiền Vu.
Hoa Môn ly diện thỉnh tuyết sỉ,
Thận vật xuất khẩu tha nhân thư.
Ai tai vương tôn thận vật sơ,
Ngũ Lăng giai khí vô thời vô.

Dịch Nghĩa
Quạ đầu trắng ở đầu thành Trường An
Đêm bay đến kêu trên cửa Diên Thu (1)
Lại mổ rỉa nóc nhà to của người ta
Dưới nhà ấy, các quan lớn đã chạy lánh quân Hồ
Roi vàng quất gãy, chín ngựa (2) đều chết cả
Người ruột thịt cũng không được giong ruổi cùng đi
Tiếp bên lưng đeo chuỗi ngọc báu và san hô xanh
Đáng thương thay, vương tôn khóc ở góc đường
Hỏi sao cũng không chịu xưng tên, kể họ
Chỉ xin làm tôi tớ vì đang khổ sở khốn cùng
Hàng trăm ngày rồi luồn lách gai góc
Da dẻ suốt người không chỗ nào lành
Con cháu Cao Đế (3) đều có tướng mũi cao
Nòi rồng tất phải khác người thường
(Bây giờ) lang sói được ở kinh đô, rồng phải lẩn ở đồng nội (4)
Vương tôn khéo giữ tấm thân nghìn vàng
Nơi ngã ba đường, không dám dông dài trò chuyện
Chỉ vì vương tôn nên dừng lại chốc lát
Đêm qua, gió đông thổi đến những mùi máu tanh hôi
Lạc đà từ phía đông đến nhan nhản đầy kinh đô cũ
Các chiến sĩ phương bắc (5) có thân thể mạnh, chân tay cứng
Xưa sao hăng hái sắc bén, giờ sao ngu đần
Nghe đồn thiên tử đã truyền ngôi (6)
Đức giáo thánh nhân làm cho Nam Thiền Vu (7) ở phía bắc phải cảm phục
Người Hoa Môn ( rạch mặt (9) xin rửa nhục
Khá cẩn thận giữ miệng, đừng để kẻ khác rình dò
Xót thay! Vương tôn nên giữ gìn, đừng sơ hở
Khí thịnh vượng của Ngũ Lăng lúc nào chẳng có (10)

Chú thích:
(1) Cửa Diên Thu: cửa tây vườn thượng uyển trong cung nhà Đường
(2) Chín ngựa: số ngựa đóng xe của hoàng đế
(3) Cao Đế: tức Hán Cao Tổ. Đây ám chỉ vua Đường
(4) Chỉ Đường Huyền Tông phải lánh vào Thục, Đường Túc Tông phải ở Linh Vũ, còn An Lộc Sơn thì xưng hoàng đế ở Lạc Dương
(5) Chỉ quân Kha Thư Hàn, tướng nhà Đường, phòng thủ Đồng Quan, nhưng bị An Lộc Sơn đánh tan
(6) Huyền Tông truyền ngôi cho Túc Tông, còn mình làm thái thượng hoàng
(7) Nam Thiền Vu phục tùng Hán Quang Vũ Đế. Đây ám chỉ Hồi Ngột thân thiện với Đường Túc Tông
(8) Hoa Môn: chỉ Hồi Ngột
(9) Tục Hung Nô xưa rạch mặt chảy máu để tỏ lòng trung thành
(10) Ý nói nhà Đường còn có khí thế thịnh vượng có thể trung hưng được

[lamgiaminhct]

Dịch Thơ

Thương vương tôn

Quạ đầu thành lông đầu trắng phớ,
Đêm bay kêu trên cửa Diên Thu.
Lại moi nhà các quan to,
Các quan chạy trốn giặc Hồ lung tung.
Chín ngựa chết, roi đồng đập gẫy,
Bỏ thịt xương, cố chạy lấy mình.
Dưới lưng vòng ngọc xanh xanh,
Góc đường ngồi khóc thương tình vương tôn.
Hỏi tên họ, đâu còn dám nhận,
Chỉ xin cho được phận tôi đòi!
Tháng ròng chui rúc chông gai,
Trên mình da thịt chẳng nơi nào lành.
Con cháu chúa thảy rành cao mũi,
Giống rồng xem khác với người thường.
Rồng thất thế, sói đầy đường,
Liệu mà giữ lấy nghìn vàng tấm thân.
Vì vương tôn dừng chân đứng tạm,
Lối lại qua chuyện dám kề cà!
Gió đưa hơi máu đêm qua,
Sớm nay đô cũ lạc đà nghênh ngang.
Tướng phương bắc rặt phường thao lược,
Nay vì đâu nhụt sức, kém tài?
Trộm nghe vua mới lên ngôi,
Đức đà phục được rợ ngoài Hung Nô.
Rạch da mặt, trả thù xin quyết.
Chớ rỉ răng, người biết không nên!
Vương tôn cố sức giữ gìn,
Năm Lăng trông lại còn bền khí thiêng!

Nhượng Tống dịch


Đầu thành Trường An quạ trắng đầu,
Đêm bay trên cửa Diên Thu gào,
Lại đến nhà người mổ trên mái,
Dưới mái quan to chạy lánh Hồ!
Roi vàng gãy nát, chín ngựa chết,
Ruột thịt chẳng được cùng ruổi dong.
Ngọc xanh châu báu giắt bên lưng,
Thương nỗi vương tôn khóc vệ đường!
Hỏi tên chẳng nói, chỉ nói khổ,
Xin làm đày tớ cơn khốn cùng.
Đã qua trăm ngày rúc gai cỏ,
Mình không một chỗ da liền trơn.
Con chàu nhà vua đều mũi lộ
Giống rồng có khác với người thường.
Muông sói ở thành, rồng ở nội,
Vương tôn khéo giữ thân ngàn vàng!
Gặp giữa đường quan dám rỉ hơi,
Dừng với vương tôn chốc lát thôi.
Đêm qua gió đông thổi máu tanh,
Lạc đà tràn ngập kinh xưa rồi!
Phía bắc quân kia hình vạm vỡ,
Xưa sao dõng dạc, giờ sao tồi?
Trộm nghe nhà vua đã truyền vị,
Thuyền Vu đã chịu phục oai trời.
Hoa Môn rạch mặt thề rửa nhục,
Chớ hở môi ra chết với người!
Ơi hỡi vương tôn kín giữ lời!
Ngũ Lăng khí thiêng còn đời đời.

Khương Hữu Dụng dịch

[lamgiaminhct]

Ức đệ kỳ I

Táng loạn văn ngô đệ
Cơ hàn bạng Tế Châu
Nhân hi thư bất đáo
Binh tại kiến hà do ?
ức tạc cuồng thôi tẩu
Vô thì bệnh khứ ưu
Tức kim thiên chủng hận
Duy cộng thuỷ đông lưu



Dịch Nghĩa

Nhớ em

Thời buổi loạn lạc,nghe tin em
Đói rét nương náu ở châu Tế
Vắng người thư không đến nơi
Còn giặc biết làm sao gặp nhau ?
Nhớ xưa cuống cuồng giục chạy
Không lúc nào biết ốm đau và lo lắng
Hiện nay hàng nghìn mối hận
Phó mặc cùng dòng nước chảy về đông

[lamgiaminhct]

Dịch Thơ

Nhớ em

Loạn ly nghe được tin em,
Mặc dầu đói khát vẫn yên nước Tề,
Người thưa thớt, thư về không tới;
Buổi binh đao khó nói tương phùng.
Nhớ ngày chạy loạn khổ chung,
Lo âu, đau ốm, khốn cùng khó an!
Lòng còn nặng muôn ngàn mối hận;
Phó dòng sông chảy tận phương đông ...

Bản dịch: Chi Điền

Loạn lạc nghe tin chú
Cơ hàn náu Tế Châu
Vắng người thư chẳng tới
Còn giặc,gặp nơi đâu ?
Nhớ thuở xưa cuồng chạy
Đau thôi lại thảm sầu
Bây giờ muôn hối hận
Phó mặc nước xuôi mau

Bản dịch: Lê Nguyễn Lưu

[lamgiaminhct]

Ức đệ kỳ II

Thả hỉ Hà Nam định
Bất vấn nghiệp thành vi
Bách chiến kim thuỳ tại ?
Tam niên vọng nhữ quy
Cố hương hoa tự phát
Xuân nhật điểu hoàn phi
Đoạn tuyệt nhân yên cửu
Đông tây tiêu tức hi

Dịch Nghĩa

Hãy mừng Hà Nam đã yên
Không hỏi đến vòng vây Nghiệp Thành
Qua trăm trận nay còn lại ai ?
Ba năm trông ngóng em về
Vườn cũ hoa tự nở
Ngày xuân chim vẫn bay
Khói bếp nhà ai đã tắt ngấm lâu rồi
Đông tây tin tức thưa thớt

[lamgiaminhct]

Dịch Thơ
Hà Nam mừng hết giặc
Thành Nghiệp giặc đang vây
Trăm trận còn ai đó ?
Ba năm nhớ chú đây
Vườn xưa hoa nụ nở
Xuân thắm cánh chim bay
Khói bếp nhà ai tắt
Vắng tin đông lẫn tây

Lê Nguyễn Lưu dịch

[lamgiaminhct]

Bát trận đồ

Công cái tam phân quốc
Danh thành Bát trận đồ
Giang lưu thạch bất chuyển
Di hận thất thôn Ngô


Dịch Nghĩa

Công lớn trùm khắp, nước chia làm ba
Nổi danh trận đồ Bát quái
Nước sông cứ chảy đá không lay chuyển
Để lại hận đă thất kế thôn tính Ngô

[lamgiaminhct]

Dịch Thơ
Bát Trận Đồ

Vơ công trùm lợp thời Tam Quốc
Danh tiếng làm nên Bát trận đồ
Đá vẫn nằm trơ dòng nước chảy
Hận còn để măi lỡ thôn Ngô

Bản dịch: Trần Trọng San

Tam phân quốc công cao tột bực
Bát trận đồ danh nức muôn đời
Nước trôi đá vẫn không dời
Ngậm ngùi nỗi chẳng nghe lời đánh Ngô

Bản dịch: Trần Trọng Kim

Chú thích:
-Bát trận đồ: do Khổng Minh thời Tam quốc dựng thành, ở huyện Phụng Tiết, tỉnh Tứ Xuyên. Tướng Ngô là Lục Tốn bị quân Thục vây hăm tại đây, nhưng nhờ được nhạc phụ của Khổng Minh là Hoàng Thừa Nghiện chỉ đường nên ra thoát được
-Tam phân quốc: Khổng Minh chưa ra khỏi nhà đă biết thiên hạ thế chia làm ba, Thục Ngô Ngụy
-Thôn Ngô: Lưu Bị đánh Đông Ngô để trả thù cho Quan Vân Trường, bị thua to về tay Lục Tốn.